ص:2

ص:3

ص:4

4/1/2 _ آسیه در خانه ی طاغوت22

5/1/2 _ این کجا و آن کجا؟!23

6/1/2 _ فرجام شکرگزاری و ناسپاسی24

2/2 _ اسوه در نهج البلاغه25

1/2/2 _ پیروی از پیامبر اسلام و پیامبران پیشین25

2/2/2 _ شما هم مانند او باشید27

فصل سوم: اسوه از دیدگاه اندیشمندان30

1/3 _ حضرت امام خمینی رحمه الله 30

1/1/3 _ اهمیت الگو30

2/1/3 _ فداکاری پیامبر اسلام علیه السلام 31

3/1/3 _ الگوی حکومت ها31

4/1/3 _ نه شرقی، نه غربی32

2/3 _ شهید مطهری32

1/2/3 _ انسان کامل32

2/2/3 _ ویژگی های علی علیه السلام 34

3/3 _ علامه محمدتقی جعفری رحمه الله 36

4/3 _ آیت الله مصباح یزدی37

5/3 _ گابریل دوتارد38

6/3 _ کارلایل39

7/3 _ نکته ها39

فصل چهارم: شاخصه های اسوه41

1/4 _ شاخصه های اسوه در فرهنگ غرب41

2/4 _ شاخصه های اسوه در فرهنگ اسلامی44

فصل پنجم: نخبه سازی؛ بستر دگرگونی47

1/5 _ نخبه پروری در صدر اسلام47

ص:5

2/5 _ نخبه سازی پیش و پس از انقلاب اسلامی50

3/5 _ مهره پروری؛ خطر استحاله از سوی دشمن53

فصل ششم: اسوه های اسطوره ای55

1/6 _ قهرمان پروری در رسانه های غربی55

2/6 _ قهرمان پروری اصولی57

فصل هفتم: اسوه در برنامه ی کودکان و نوجوانان59

1/7 _ کودکان نمونه59

1/1/7 _ کودکی پیامبراکرم صلی الله علیه و آله وسلم59

2/1/7 _ دلاوری حضرت علی علیه السلام در خردسالی61

3/1/7 _ امام حسن و امام حسین علیهماالسلام ؛ دو کودک، دو مربی!62

4/1/7 _ حکمت امام جواد علیه السلام در خردسالی63

5/1/7 _ سرباز کوچک حسین علیه السلام 64

2/7 _ معیارهای اسوه در کودکان66

1/2/7 _ در خانه66

2/2/7 _ در مدرسه66

3/2/7 _ در اجتماع67

3/7 _ الگوهای ناسالم در رسانه68

4/7 _ تأثیر الگوها در رفتار کودکان و نوجوان69

5/7 _ نقش ماهواره در انحراف جوانان70

6/7 _ پی آمد زیان بخش داستان های تحریک آمیز در روح کودکان73

فصل هشتم: جوان و رسانه74

1/8 _ جوانان نمونه74

1/1/8 _ حضرت علی علیه السلام 74

1/1/1/8 _ ازدواج74

مراسم عروسی75

ص:6

2/1/1/8 _ اشتیاق بهشت به چهارنفر76

2/1/8 _ حضرت ابوالفضل علیه السلام 79

2/8 _ سرمشق هایی برای جوانان79

1/2/8 _ احترام به پدر79

2/2/8 _ پی آمد ناخشنودی و خشنودی مادر80

3/2/8 _ کلام خالص رزمنده81

3/8 _ معیارهای جوان نمونه82

1/3/8 _ در خانه82

2/3/8 _ در اجتماع83

1/2/3/8 _ در دانشگاه83

2/2/3/8 _ در اشتغال84

3/2/3/8 _ در محیط های دیگر85

4/8 _ نبایدها و راه کارها (دردها و درمان ها)85

1/4/8 _ نبایدها در جوان85

2/4/8 _ راه کارها86

فصل نهم: الگوی زن در رسانه88

1/9 _ زنان نمونه88

1/1/9 _ فاطمه علیهاالسلام الگوی جهانیان88

2/1/9 _ خدیجه علیهاالسلام ؛ بانویی فداکار92

3/1/9 _ مریم علیهاالسلام ؛ الگوی پاک دامنی93

4/1/9 _ زینب علیهاالسلام ؛ تندیس بردباری97

5/1/9 _ آسیه؛ زن بهشتی99

2/9 _ زنان نمونه در کفر و خیانت100

1/2/9 _ همسر نوح و همسر لوط100

3/9 _ معیارهای زن نمونه100

ص:7

1/3/9 _ در روابط خانوادگی100

2/3/9 _ در روابط اجتماعی101

فصل دهم: الگوی مرد در رسانه103

1/10 _ مردان نمونه103

1/1/10 _ پیامبر و مهربانی با کودکان103

2/1/10 _ پیامبر و یتیم نوازی103

3/1/10 _ حضرت علی علیه السلام ؛ گریز از بی کاری104

4/1/10 _ خوش مشربی حضرت علی علیه السلام 105

5/1/10 _ امام صادق علیه السلام ؛ توجه به امور زندگی106

6/1/10 _ بازرگان وارسته107

7/1/10 _ سلمان؛ مردی از تبار ایرانیان108

8/1/10 _ پدر و پسری که رفیق همدیگر بودند109

2/10 _ معیارهای مرد نمونه110

1/2/10 _ در خانه110

2/2/10 _ در اجتماع110

فصل یازدهم: الگوی ورزش کاران در رسانه112

1/11 _ ورزش کاران و پهلوانان نمونه112

1/1/11 _ حضرت علی علیه السلام در خیبر112

2/1/11 _ پوریای ولی113

2/11 _ معیارهای ورزش کار نمونه117

3/11 _ الگوی تماشاگر ورزشی118

فصل دوازدهم: دولت مردان نمونه در رسانه120

1/12 _ معرفی الگوها120

1/1/12 _ حضرت علی علیه السلام 120

1/1/1/12 _ زهد و ساده زیستی120

ص:8

2/1/1/12 _ بهره نگرفتن از بیت المال در امور شخصی121

3/1/1/12 _ دستگیری از مستضعفان122

4/1/1/12 _ اوج مردانگی124

5/1/1/12 _ قاطعیت در اجرای عدالت125

2/1/12 _ سلمان فارسی؛ استاندار مداین127

3/1/12 _ شهید رجایی128

1/3/1/12 _ تعهد به مردم128

2/3/1/12 _ انتخاب کابینه128

3/2/1/12 _ هم گام با مردم129

4/3/1/12 _ شام هیأت وزیران129

5/3/1/12 _ اسکورت نخست وزیر130

4/1/12 _ شهید باکری130

2/12 _ معیارهای دولت مرد نمونه131

فصل سیزدهم: راه کارها و پرسش ها133

1/13 _ راه کارها133

1/1/13 _ درون سازی133

2/1/13 _ ایجاد چتر نظارت134

3/1/13 _ شناسایی اسوه ها137

4/1/13 _ معرفی الگوها138

2/13 _ پرسش ها140

1/2/13 _ پرسش های مردمی140

1/1/2/13 _ پرسش از کودکان و نوجوانان140

2/1/2/13 _ پرسش از زنان140

3/1/2/13 _ پرسش از جوانان140

4/1/2/13 _ پرسش از مردان141

ص:9

2/2/13 _ محورهای قابل بررسی کارشناسان141

کتاب نامه143

ص:10

ص:11

جوانان و نوجوانان عمده ترین مخاطبان جدی و الگوپذیر این رسانه به شمار می آیند. کوچک ترین کلام و یا تصویری می تواند برای آنان چنان جذاب و دلنشین باشد که روزانه در رفتارهای اجتماعی و خانوادگی خود یا به تکرار آن کلام بپردازند و یا این که شکل ظاهری خود را از لحاظ پوشش و آرایش همانند هنرپیشه ی مطرح شده ی یک برنامه و سریال درآورند.

بنابراین بحث اسوه و الگو یک بحث کاملاً کاربردی است و می طلبد رسانه بیش از پیش به این مسأله ارج نهد. آنچه در صفحات و اوراق این تحقیق خواهد آمد کوششی است در این زمینه. تا چه قبول افتد و چه در نظر آید.

در پایان از جناب حجه الاسلام اکبر ساجدی که دست یاری به ما دادند تا این مجموعه فراهم آید، سپاسگزاریم.

«انّه ولیّ التوفیق»

«مدیریت پژوهشی»

«مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما»

ص:12

ص:13

به معنای حالتی می داند که انسان هنگام پیروی از دیگری دارد؛ خواه نیک باشد یا زشت، سودمند باشد یا زیان بار(1) به دیگر سخن، اسوه اعم است. چه بسا کسی در کارهای بد از یک شخص پیروی کند. در این حالت نیز اسوه بر آن شخص صدق می کند. برای نمونه، در همین نوشتار بحثی به عنوان «زنان نمونه در کفر و خیانت» خواهد آمد. بنابراین، این زنان در بدی و زشتی، اسوه هستند.(2)

پس اسوه؛ یعنی سرمشق و پیشوا. حال ممکن است کسی، انسان پاک و برجسته ای راسرمشق و پیشوای خویش سازد و دیگری نیز از انسان های پست و فرومایه پیروی کند. خداوند در قرآن، از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله با عنوان «اسوه ی حسنه» نام می برد؛ یعنی پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله وسلم اسوه و الگویی نیکو است در برابر کسانی که الگوی نکوهیده به شمار می روند.

ص:14

نخبه وجود دارد. علاوه بر نخبه ی قدرت (نخبه ی سیاسی)، نخبگان ثروت، حرمت و دانش هم وجود دارد. چون برای اشخاصی که در زمینه ی ارزش های گوناگون برگزیده اند، به اصطلاحی نیاز داریم، اصطلاح «نخبه» را به کار می بریم.(1)

بر این اساس، در زمینه های گوناگون مانند: حکومت، هنر، صنعت، اخلاق و... نخبه وجود دارد. کنترل ارزش های هر یک از این گروه ها در دست نخبگان آنان قرار دارد که آنان هرکدام ناخدای کشتی خویش هستند و توده ها را به سرمنزل مقصود رهنمون می سازند.

ص:15

گونه ای باشد که مردم خویشتن داری، پرهیزکاری، پشتکار در عبادت و نماز و نیکوکاری را در وجودتان ببینند. همانا این کردار شما، آنان را به راه راست فرا خواهد خواند.(1)

خداوند متعال با لحن نکوهش آمیز به کسانی که مردم را به خوبی می خوانند، ولی خود بدان پای بند نیستند، چنین می فرماید:

یا ایهاالذین آمنوا لم تقولون ما لاتفعلون.(2)

ای کسانی که ایمان آورده اید! چرا سخنانی می گویید که خود انجام نمی دهید؟!

ص:16

در زمینه آسیب شناسی این موضوع نیز فصلی با عنوان «اسوه های اسطوره ای» گشوده ایم که در آن، قهرمان پروری رسانه های غربی نقد و ارزیابی می شود. هم چنین در این باره از این مطلب سخن می رود که: آیا می توان قهرمان واقعی را ترسیم و تصویر کرد؟

بخش دیگری نیز به ضرورت به کار بردن الگوی مناسب در رسانه می پردازد. البته به دلیل گستره ی فراوان مخاطبان، بحث مربوط به کودکان نوجوانان، جوانان، زنان، مردان، ورزش کاران و دولت مردان در گفتارهای جداگانه بررسی شده است. در این گفتارها، الگوها و اسوه های هربخش معرفی و معیارهای اسوه و الگو بررسی می گردد. کوشیده ایم هریک از این معیارها به تناسب افراد، از دسته بندی منطقی برخوردار باشند.

در حقیقت، این گفتارها؛ کلیدها و قالب های شخصیت های رسانه هستند. در این گفتارها هم قالب های مثبت و ارزنده و هم قالب های منفی و ناشایست مطرح می شود تا رسانه با توجه به این قالب ها، شخصیت های برنامه های خویش را بازسازی کند.

در پایان نیز راه کارهایی آمده و به تناسب موضوع، برخی برنامه های رسانه نقد شده است تا کاستی ها از بین برود.

ص:17

ص:18

همه ی ویژگیهای اخلاقی پیامبر اسلام مانند: شکیبایی، هوشیاری و درایت، اخلاص و توجه به خدا، توانایی در مهار بحران ها، پایداری در برابر دشواری های زندگی و... الگو و سرمشقی نیکو برای همه ی مسلمانان به شمار می رود.

هنگامی که کشتی این ناخدای بزرگ در دام سخت ترین توفان ها گرفتار می شود. کم ترین سستی و آشفتگی در وجود او پدیدار نمی شود. افزون بر این که وی ناخدای کاردانی است، مایه ی آرامش و راحت روح و جان سرنشینان نیز به شمار می آید. از این رو، همراه دیگر مؤمنان، کلنگ به دست می گیرد و خندق حفر می کند. سپس خاک ها را با بیل از خندق بیرون می ریزد. برای حفظ روحیه ی یارانش با آنان مزاح می کند و برای گرم کردن دل و جان، آنان را به خواندن سرودهای حماسی وا می دارد. هماره خداوند بلندمرتبه را به یاد یارانش می آورد و آنان را به آینده ی درخشان و پیروزی های بزرگ نوید می دهد.

خداوند در این آیه، این اسوه ی حسنه را ویژه ی کسانی می داند که دارای 3 ویژگی باشند؛ امید به الله، امید به روز رستاخیز و فراوانی ذکر خدا.

در حقیقت، ایمان به مبدأ و معاد، بر انگیزاننده ی حرکت و یاد خداوند تداوم بخش آن است؛ زیرا کسی که از چنین ایمانی سرشار نباشد، نمی تواند هم پای پیامبر گام بردارد. افزون بر آن اگر پیوسته خدا را به یاد نداشته باشد و شیطان ها را از خود نراند، نمی تواند این راه را ادامه دهد.(1)

ص:19

ص:20

در آیه ی یاد شده چنین آمده است:

... مسلمات مؤمنات قانتات تائبات عابدات سائحات...

ص:21

آن، حق را ناحق یا ناحق را حق جلوه دهد.

به همین ترتیب، زن قانته هرگز حاضر نخواهد شد برای خاطر فرزند خویش، حق عروس یا دامادش را زیرپا بگذارد. او همواره در اختلاف ها، هوادار حق خواهد بود نه طرفدار فرزندش.

ص:22

سخن، خدا را حاضر و ناظر بداند.(1)

ص:23

نکته ها:

الف _ آسیه در خانه ی فرعون، نماد طاغوت و کفر به سر می بردکه در آن، هیچ گونه زمینه ای برای رسیدن به رستگاری فراهم نبود. با این حال، به مقامی دست یافت که در شمار بهترین زنان بهشتی درآمد. آن گاه که کسی در مهد کفر و شرک می تواند به چنین مقام والایی برسد، پس به یقین در مهد ایمان و تقوا و درون خانواده های مذهبی باید چنین افرادی بهتر و بیش تر پرورش یابند.

ب _ قرآن هنگام بیان داستان ها هرگز زیبایی و جلوه های ظاهری زن را دست مایه ی تحریک احساس مخاطب نمی سازد، بلکه همواره مسایل معنوی مانند: ایمان، پایداری و شؤون انسانی زن را محور داستان ها قرار داده است.(1)

ص:24

خداوند متعال، مشرکان و کافران را به برده ی مملوکی تشبیه می کند که توانایی هیچ کاری را ندارد. هم چنین مؤمنان را به انسان توان مندی تشبیه کرده است که افزون بر وی، دیگران نیز از دارایی او بهره مند می گردند. آیا این دو یکسان هستند؟

سخن اصلی آیه آن است که عقیده ی توحید تنها یک عقیده ی نظری نیست، بلکه الگویی کامل و گسترده برای همه ی دوران های زندگی به شمار می رود.(1)

ص:25

روزی های مادی کفر ورزیدند. بلکه در برابر پیامبر خویش نیز کافر گشتند و به عذاب الهی گرفتار شدند.

ص:26

پیروی کنی تا در شناخت بدی ها و عیب های دنیا و رسوایی ها و زشتی های آن راهنمای خوبی برای تو باشد؛ زیرا دنیا از هر سو بر پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم بازداشته و برای غیر او گسترانده شد، ولی او از پستان دنیا شیر نخورد و از زیورهای آن دوری جست.

اگر می خواهی زندگی دومی؛ یعنی موسی علیه السلام را تعریف کنم، آن جا که می گوید: پروردگارا! هرچه از نیکی به من عطا کنی، بدان نیازمندم. به خدا سوگند! موسی علیه السلام جز قرص نانی که گرسنگی را برطرف سازد، چیز دیگری نخواست؛ زیرا او از سبزیجات زمین می خورد، تا آن جا که بر ا ثر لاغری و آب شدن گوشت بدن، سبزی گیاه از پشت پرده ی شکم او آشکار بود.

و اگر می خواهی، سومی، حضرت داود علیه السلام ؛ صاحب نی های نوازنده و خواننده ی بهشتیان را الگوی خویش سازی که با هنر دستان خود از لیف خرما، زنبیل می بافت و از هم نشینان خود می پرسید: چه کسی از شما، این زنبیل را می فروشد؟ و با بهای آن به خوردن نان جو قناعت می کرد.

و اگر می خواهی از عیسی بن مریم علیه السلام بگویم که سنگ را بالش خود قرار می داد، لباس پشمی خشن به تن می کرد و نان خشک می خورد. نان خورش او، گرسنگی و چراغش در شب، ماه و پناهگاه زمستان او، شرق و غرب زمین بود. میوه و گل او، سبزیجاتی بود که زمین برای چهارپایان می رویاند. زنی نداشت که او را فریفته ی خود سازد و فرزندی نداشت تا او را غمگین سازد. مالی نداشت تا او را سرگرم کند و آز و طمعی نداشت تا او را خوار و ذلیل سازد. دو پایش، مرکب سواری او و دست هایش خدمت گزار وی بود.

پس به پیامبر پاکیزه و پاکت اقتدا کن؛ زیرا راه و رسم او الگویی است برای الگوطلبان و مایه ی فخر و بزرگی است برای کسی که خواهان بزرگواری باشد. همانا محبوب ترین بنده نزد خدا کسی است که از پیامبرش پیروی کند و

ص:27

به جایگاه او گام نهد.(1)

ص:28

6 _ فان قال بذ القائلین و نقع غلیل السائلین.

البته هرگاه لب به سخن می گشود، بر دیگر سخنوران برتری داشت و تشنگی پرسش کنندگان را فرو می نشاند.

7 _ و کان ضعیفا مستضعفا

به ظاهر ناتوان و مستضعف می نمود.

8 _ فان جاء الجد فهو لیث غاب و صل واد.

ولی در برخورد جدی چونان شیر بیشه می خروشید یا چونان مار بیابانی به تلاطم در می آمد.

9 _ لایدلی بحجة حتی یاتی قاضیا

تا پیش قاضی نمی رفت دلیلی مطرح نمی کرد.

10 _ و کان لایلوم احدا علی ما یجد العذر فی مثله.

و کسی را که عذری داشت، سرزنش نمی کرد تا آن که عذر او را می شنید.

11 _ و کان لایشکوا و جعا الا عند برئه.

از درد شکوه نمی کرد، مگر پس از تندرستی و بهبودی.

12 _ و کان یقول ما یفعل و لایقول مالایفعل.

آن چه می کرد، می گفت و بدانچه عمل نمی کرد، سفارش نمی کرد.

13 _ و کان اذا غلب علی الکلام لم یغلب علی السکوت.

اگر در سخن گفتن بر او پیشی می گرفتند، در سکوت مغلوب نمی گردید.

14 _ و کان علی ما یسمع احرص منه علی ان یتکلم.

و بر شنیدن بیش تر از سخن گفتن حریص بود.

15 _ و کان اذا بدهه امران ینظر ایهما اقرب الی الهوی فیخالفه.

اگر در کار بر سر دو راهی قرار می گرفت، می اندیشید که کدام یک با خواسته ی نفس نزدیک تر است پس با آن مخالفت می کرد.

ص:29

فعلیکم بهذه الخلائق فالزموها و تنافسوا فیها فان لم تستطیعوها فاعلموا أن اخذ القلیل خیر من ترک الکثیر.(1)

پس بر شما باد روی آوردن به این گونه ارزش ها و پیشی گرفتن از یکدیگر در دست یابی به آن ها. و اگر نتوانستید، بدانید که به دست آوردن برخی از آن ارزش ها بهتر از رها کردن همه است.(2)

ص:30

ص:31

شدید و جدی مسؤولین بالای صدا و سیما خواهد شد. البته در تمامی زمینه ها قوه ی قضاییه اقدام می نماید.

روح الله الموسوی الخمینی(1)

این نامه، اهمیت مسأله ی اسوه و الگوسازی را نشان می دهد و این نکته را آشکار می سازد که در جامعه ای که نام ائمه اطهار علیهم السلام در جای جای آن می درخشد و محبت اهل بیت علیه السلام با خون مردم آن درآمیخته است، هرگز سزاوار نیست یک هنرپیشه ی خارجی به عنوان الگو و اسوه معرفی گردد.

ص:32

مردمان مستضعف و حقیقت جو می دانست. بنابراین، رسانه های جمعی کشور باید در راه تبیین حکومت اسلامی و معرفی آن به جامعه و فرهنگ های گوناگون دنیا از هیچ کوششی دریغ نورزند. ایشان فرموده است:

به خواست خدای متعال، ایران، راه خود را یافته و به پیش می رود و ما معتقدیم که پس از پیروزی ملت، با اجرای قوانین اسلامی، جامعه ای به وجود آید که الگو و نمونه باشد برای ملت های جهان، برای نجات و سعادت خود...(1)

ص:33

واجب است که حکم مدل و الگو و حکم سرمشق را دارد؛ یعنی اگر بخواهیم یک مسلمان کامل باشیم _ چون اسلام می خواهد انسان کامل بسازد و تحت تربیت و تعلیم اسلامی به کمال انسانی خود برسیم _ باید بدانیم که انسان کامل چگونه است. چهره ی انسان کامل، چهره ی روحی و معنوی اش را عرض می کنم، چگونه چهره ای است؟ مشخصات و سیمای انسان کامل چگونه سیمایی است، تا بتوانیم خود و جامعه خود را آن گونه بسازیم.

اگر ما انسان کامل را نشناسیم، قطعا نمی توانیم یک مسلمان تمام و یا کامل باشیم و به تعبیر دیگر، یک انسان ولو کامل نسبی از نظر اسلام باشیم.

شناخت انسان کامل از نظر اسلام دو راه دارد. یک راه این است که ببینیم قرآن در درجه ی اول و سنت در درجه ی دوم، انسان کامل را چگونه توصیف کرده است. باید ببینیم قرآن یا سنت، انسان کامل را با چه مشخصاتی بیان کرده اند و چه خطوطی برای سیمای انسان کامل کشیده اند. از قضا، در این زمینه چه در قرآن و چه در سنت بیانات زیادی آمده است.

راه دوم شناخت انسان کامل، از راه بیان ها نیست که ببینیم در قرآن و سنت چه آمده است، بلکه از این راه است که افرادی عینی را بشناسیم که مطمئن هستیم آن ها آن چنان که اسلام و قرآن می خواهد، ساخته شده اند و وجود عینی انسان های کامل اسلامی هستند؛ چون انسان کامل فقط انسان ایده آل و خیالی و ذهنی نیست که هیچ وقت در خارج وجود پیدا نکرده باشد، انسان کامل هم در حد اعلا و هم در درجات پایین تر، در خارج وجود پیدا کرده است.

خود پیامبراکرم صلی الله علیه و آله وسلم نمونه ی انسان کامل اسلام است. علی علیه السلام نمونه ی دیگری از انسان کامل است. شناخت علی، شناخت انسان کامل است، اما شناخت علی نه شناخت شناسنامه ای علی! گاهی انسان، علی را شناسنامه ای

ص:34

می شناسد. نامش؛ علی، پسر ابوطالب، مادرش؛ فاطمه بنت اسد، شوهر فاطمه علیهاالسلام پدر حسن و حسین علیهماالسلام ، در آن سال متولد شد. فلان سال از دنیا رفت، چنان جنگ هایی کرد. اما شناخت شناسنامه ای، شناخت علی نیست، شناخت انسان کامل نیست. شناخت علی؛ یعنی شناخت شخصیت علی، نه شخص علی.

در هر حدی که شخصیت جامع علی علیه السلام را بشناسیم، انسان کامل را شناخته ایم و در هر حدی که انسان کامل را عملاً نه اسما و لفظا، امام و پیشوای خود قرار دهیم، راه او را برویم، تابع و پیرو او باشیم و کوشش کنیم که خود را طبق این نمونه بسازیم. [در همان حد] شیعه ی این انسان کامل هستیم؛ چون شیعه کسی است که علی را مشایعت و همراهی کند. «الشیعة من شایع علیا»(1)؛ یعنی انسان با لفظ، شیعه نمی شود وقتی کسی می رود، شما پشت سر و همراه او می روید، این را مشایعت می گویند، شیعه ی علی؛ یعنی مشایعت کننده ی عملی علی.(2)

ص:35

نمی رسد. آن روح عبادت که جذب شدن و کشیده شدن به سوی حق و پرواز به سوی خداست، با شدت در او رخ می دهد و عشق الهی چنان در وجودش شعله می کشد که اصلاً گویی در این عالم نیست. ولی وقتی روز فرا می رسد، گویی اصلاً این آدم، آن آدم نیست. با اصحابش که می نشیند، چنان چهره اش باز و خندان است که از جمله اوصافش این بود که همیشه قیافه اش باز و شکفته است. صفی الدین حلی که در قرن هشتم هجری می زیسته است می گوید:

جمعت فی صفاتک الاضداد

فلهذا عزت لک الانداد

زاهد حاکم حلیم شجاع

ناسک فاتک فقیر جواد

اضداد در تو یک جا جمع شده اند. هم حلیمی در نهایت درجه ی حلم و [هم] شجاعی در نهایت درجه ی شجاعت. خون ریزی در نهایت درجه ی خون ریزی در جایی که باید خون کثیفی را ریخت و عابد هستی در منتها درجه ی عبادت، فقیری و جواد! نداری و بخشنده هستی، نداری و آن چه به دستت می آید، می بخشی.

قرار در کف آزادگان نگیرد مال

نه صبر در دل عاشق، نه آب در غربال

پس انسان کامل؛ یعنی انسانی که قهرمان همه ی ارزش های انسانی است، در همه میدان های انسانیت قهرمان است. اشتباه نکنیم که فقط یک ارزش را بگیریم و ارزش های دیگر را فراموش کنیم. ما نمی توانیم در همه ی ارزش ها

ص:36

قهرمان باشیم، ولی در حدی می توانیم همه ی ارزش ها را با یکدیگر داشته باشیم. اگر انسان کامل نیستیم، بالاخره باید یک انسان متعادل باشیم.(1)

ص:37

است عده ای بگویند عامل محرک و توجیه کننده ی تاریخ، شخصیت های بزرگ اند که در برهه ای از تاریخ بروز می کنند.

... با عظمت ترین ویژگی یک شخصیت سازنده، این است که مردم جامعه را به سوی تکامل و ترقّی برساند. در این میان، عواملی که در شخصیت او موجب اطمینان مردم نسبت به وی گشته است، وسیله ای است برای عبور مردم به سوی تکامل. این شخصیت بدون این که مردم جامعه را به توقف و رکود در برابر آن عوامل جذاب شخصیت خود وادار سازد، آنان را ره سپار آرمان های اعلای حیات می نماید؛ یعنی نه تنها شخصیت به عناصر جاذب شخصیت خود، خیره نگردد، بلکه از خیرگی و عشق ورزی مردم به آن عوامل به طور جدی خودداری کند. این روحیه چنان که در تاریخ سراغ داریم، اغلب در انسان هایی بوده است که دارای جنبه های ماوراء طبیعی بوده اند والاّ کسانی که در هوا و هوس ها، شهوات و تمنیات و تمایلات طبیعی غوطه ور هستند، از کجا می توانند انسان ها را رهبری و راهنمایی کنند.(1)

ص:38

انسان یکی از همین پیامبران بوده است و هیچ قوم و امتی بی پیامبر نبوده است. و از سوی دیگر، دال بر وجود مستکبران ستم گری است که منشأ آثار منفی و نامطلوب شده اند که فرعون معاصر حضرت موسی علیه السلام فرد شاخص آنان است.

پس از دیدگاه آیات و روایات هم انسان هایی وجود داشته اند که خاستگاه و سلسله جنبان آثار مطلوب بوده اند و هم انسان هایی که آثار منفی و نامطلوب به آنان منسوب و مستند است. [در یک عبارت دیگر، هم اسوه های خوبی و هم اسوه های بدی در جامعه وجود داشته است.] به همین سبب، قرآن کریم از دو دسته پیشوا و رهبر یاد می کند؛ ائمه ی هدی و ائمه ی ضلال. هر یک از این دو دسته هم در دنیا در سرنوشت پیروان و رهپویان خود مؤثرند و هم در آخرت و این، نشانه ی عمق و وسعت تأثیری است که در امور و شوؤن حیات فردی و جمعی تابعان خود دارند.(1)

ص:39

انسان را باید در همین حس تقلید جست وجو کرد.(1)

ص:40

2 _ اگر مراد از نظریه های ارایه شده، سلب اختیار توده های مردم باشد، این نظریه ها سست بوده و پذیرفتنی نیست؛ زیرا اختیار افراد نیز امری انکارناپذیر و وجدانی است.

3 _ تنها قهرمانان از قدرت خلاقه و ابتکار برخوردار نیستند. این گونه نیست که اکثریت مردم تنها مصرف کننده ی فرهنگ و تمدن باشند، بلکه در نهاد همه ی افراد بشر، کم و بیش استعداد که خلاقیت و ابتکار وجود دارد. بنابراین، همه ی انسان ها و دست کم بیشتر افراد بشری می توانند در آفرینش، تولید و ابتکار اجتماعی نقش داشته باشند.(1)

4 _ بحث و موضوع ما درباره ی اسوه هاست، هرچند این اسوه تأثیر اندکی داشته باشد؛ یعنی لازم نیست اسوه و الگو در پیروان خود، دگرگونی بنیادینی ایجادکند تا به او اسوه بگویند. حتی اگر در اندازه ی خود نیز تأثیرگذار باشد، هم چنان می توان او را اسوه نامید. پس چه اصالت از آن نخبگان باشد و چه نباشد، از ارزش و اعتبار موضوع بحث ما کاسته نمی شود.

ص:41

ص:42

ویژگی مخصوص به خود را دارد؛ شیر درنده است، طاووس زیباست، فیل پرقدرت است و انسان هم باهوش است چه می توان کرد؟ میان فرزندان طبیعت، تصادفا این یکی که نامش انسان است، باهوش تر از دیگران از آب درآمده است و با هوش خود، به علم و فن آوری دست یافته و بر طبیعت چیره گشته است. اما آغاز و انجام کار او با دیگر حیوانات هیچ فرقی ندارد. او هم چند سالی در طبیعت زندگی می کند و می میرد و دیگر هیچ.

آری، این اندیشه ی حاکم بر فرهنگ جدید غربی است؛ فرهنگی که در آن، حقیقت را فقط باید از زبان دانشمندان علوم تجربی شنید. بعضی از این دانشمندان، دایره ی حقیقت را تا بدانجا برخود تنگ کرده اند که گفته اند: تا خدا را زیر چاقوی جراحی خود نبینم، وجود او را تصدیق نخواهم کرد. البته در کنار این اندیشه ی حاکم، همواره جریان هایی ضعیف از اندیشه های معنوی وجود داشته و نویسندگان و متفکرانی بوده اند که جز این می اندیشیده اند. اما اکنون غرب در شب ظلمانی بی خدایی به سر می برد و این متفکران پراکنده، ستارگان دور کم نوری هستند که با همه ی التهاب و اضطراب خویش نمی توانند این شب تاریک را به روز روشن بدل کنند.(1) اینان نیستند که غرب را ساخته اند و می سازند، اختیار غرب به دست نظامی است که ماده را اصل می داند و هر ارزش فراتر از ماده را غیر علمی، توهم، تخیل و روبنا می شمارد.

در چنین فرهنگی که هیچ فردایی پس از مرگ در انتظار انسان نیست و هیچ بهشتی او را به خود دعوت نمی کند، انسان چه می تواند کند؟ همه ی فرصتی که او برای «بودن» دارد، همین فاصله ی کوتاه تولد تا مرگ است و او

ص:43

که جز در این فرصت، مجال دیگری برای بودن و ماندن ندارد، به ناچار پیش از آن که سوت پایان مسابقه به صدا درآید و مرگ در رسد، باید بیش ترین امتیاز را به دست آورد و تا می تواند از هر آن چه در این طبیعت، لذت آور است، بهره گیرد. در این تمدن، ارزش و اعتبار هرچیز با این ملاک سنجیده می شود که چقدر به او لذت می بخشد. در این میان، یکی از چیزهایی که به او لذت می بخشد «تن انسان» است.

این تحول که هم زمان با رنسانس در فرهنگ غربی روی داد و او را از ارزش های خدایی و معنوی جدا کرد، در بسیاری از شؤون انسانی مغرب زمین، انعکاس پیدا کرد. به دنبال رنسانس، سبک تازه ای در ادبیات و هنر اروپا به وجود آمد که «انسان» اصل و محور و مبنای همه چیز بود، ولی نه آن انسانی که در خود حقیقتی آسمانی دارد، بلکه انسانی زمینی، مادی و دنیوی. این انسان گرایی که به ویژه در این دوره در قالب ادبیات و هنر جلوه گر شد و از آن به عنوان یک سبک ویژه به «اومانیسم» تعبیر می شود، بیش از همه در نقاشی و مجسمه سازی آشکار است. البته بعدها اومانیسم به اندازه ای نیرومند شد که به صورت یکی از ارکان تفکر غربی درآمد، ولی ظهور آن از هنر و ادبیات آغاز شد».(1)

با این توصیف از غرب، از اسوه و الگوهای آن چه انتظاری می توان داشت؟ غرب چه افراد و موضوعهایی را اسوه ی خود می داند؟ ثروت، قدرت، شهرت و محبوبیت، پیروزی در انتخابات، تبلیغات برتر، بازرگانی کلان، زیبایی چهره و اندام، لباس گران بها، مد، ماشین آخرین سیستم، شعار «روز نو، لباس

ص:44

نو، ماشین نو و...» وحشی گری، فحشاگرایی، مشروب خواری و هزاران مورد دیگر شاخصه های اسوه در فرهنگ غرب است.

باید دانست هرچند اصول انسانی محض مانند: اخلاق، محبت، فروتنی، عدالت و... در نظر برخی مردمان آن سامان ارزش و اعتبار دارد، ولی ریشه ی این ارزش ها به «اخلاق منهای دین» بر می گردد؛ یعنی:

1 _ این ارزش ها در فرهنگ غرب چندان نمود آشکاری ندارند.

2 _ اگر هم بازتاب گسترده ای داشته باشند، انسانی محض هستند و ریشه ی الهی و معنوی ندارند.

ص:45

برای سرمنزل جاودانه، توشه برگیرید.

هم چنین ایشان فرموده است:

و ان اهل الدنیا کرکب بیناهم حلوا اذصاح بهم سائقهم فارتحلوا.(1)

همانا اهل دنیا مانند سوارانی هستند که برای استراحت، پیاده شده اند، ولی دمی می گذرد که ساربان بانگ می زند و ندای الرحیل می نوازد. آنان نیز توشه ها بر می دارند و بار سفر می بندند.

با این سخن حضرت، شعر خواجه ی شیراز به یاد می آید که:

مرا در منزل جانان چه امن و عیش؛ چون هردم

جرس فریاد می دارد که بربندید محمل ها

اگر انسان در این دنیا، مسافر دیار ابدی است، باید کاری کند که در آن جا، رستگار و خوشبخت باشد. البته آدمی باید نیکی و خوشی این دیار را نیز بجوید، ولی هرآن چه هست در راستای رسیدن به آن رستگاری ابدی است:

ربنا آتنا فی الدنیا حسنة و فی الاخرة حسنه و قنا عذاب النار.(2)

بارپروردگارا! در دنیا و آخرت به ما خوبی و نیکی ارزانی کن و ما را از عذاب آتش دوزخ، در امان بدار!

دنیا، مسافرخانه است و هیچ خردمندی، به آبادانی مسافرخانه ی دوروزه دل نمی بندد. به راستی، اگر جایگاه دنیا و انسان در دنیا تبیین شود، اسوه و الگوی انسانی در بینش اسلامی کاملاً آشکار خواهد شد. در جهان بینی اسلامی، الگوی انسان کسی است که در کم ترین فرصت، بیشترین بهره را به خود و

ص:46

دیگران برساند. البته مقصود از بهره رساندن نیز هرگونه سود و بهره ای نیست، بلکه معنای آن باید در جهان بینی اسلامی تفسیر شود.

از نظر اسلام، مادیات به کلی ناپسند نیستند، بلکه در جای خود، ارزش مند و ضروری هستند. تفاوت اسلام و غرب در این است که اسلام، مادیات را وسیله ای برای رسیدن به کمال حقیقی می داند ولی غرب به مادیات به دیده ی لذت و نفس ماده می نگرد. غرب، مرگ را پایان هستی می انگارد، ولی اسلام، مرگ را آغاز هستی و زندگی جاوید می داند. بنابراین، میان اسوه ی اسلامی با اسوه ی غربی، تفاوت فراوانی وجود دارد. بدین ترتیب، ویژگی ها و شاخصه های اسوه در بینش اسلامی نمایان می شود. هرکس برای رستگاری ابدی خویش بیشتر بکوشد، چند گام به پیروزی نزدیک تر است. البته این سخن بدان معنا نیست که کار و زندگی خویش را رها کند و در پی عبادت و نماز و روزه، روز را به شب و شب را به روز برساند. مراد آن است که هرچند کوشش های روزانه ی زندگی لازم است ولی همه ی آن ها باید در چارچوب باورها و ارزش های اسلامی گنجانده شود.

ص:47

ص:48

دوره از رسالت، به آیین او گرویده اند، یادآور شده است. برخی از این افراد عبارت اند از:

خدیجه بنت خویلد، علی بن ابی طالب علیه السلام ، زیدبن حارثه، زبیر بن عوام، عبدالرحمن بن عوف، سعد بن ابی وقّاص، طلحة بن عبیدالله، ابوعبیدة جراح، ابوسلمه، ارقم بن ابی الارقم، قدامة بن مظعون، عبدالله بن مظعون، عبیدة بن الحارث، سعید بن زید، ابوبکر بن ابی قحافه، عثمان بن عفان و...(1)

سران قریش در این سه سال، سرگرم خوش گذرانی و سرمست عیش و نوش بودند. هرچند آنان کم و بیش از دعوت پنهانی رسول خدا آگاهی یافته بودند، ولی کوچک ترین واکنشی نشان نمی دادند و جسارتی نمی کردند.

در این سه سال که دوران فردسازی بود، رسول گرامی به همراه برخی یاران خود به دره های پیرامون مکه می رفتند و نماز خود را دور از چشم قریش برپا می کردند. با این حال، پس از درگیری برخی یاران پیامبر با مشرکان، ایشان خانه ی «ارقم» را محل عبادت قرار داد(2) و در آن جا به تبلیغ و پرستش پرداخت. عمار یاسر و صهیب بن سنان از جمله کسانی هستند که در این خانه به رسول گرامی اسلام، ایمان آوردند.

رهبر عالی قدر جهان اسلام 3 سال تمام بدون شتاب زدگی در تبلیغ سرّی آیین خود می کوشید و به هرکس که از نظر فکر و استعداد، شایسته و آماده بود، کیش خود را عرضه می داشت. هرچند هدف پیامبر، تشکیل یک دولت

ص:49

بزرگ جهانی بود که همه ی افراد را زیر پرچم توحید گردآورد، ولی در این سه سال به دعوت عمومی دست نزد ولی حتی خویشاوندان خود را نیز به صورت خصوصی دعوت نکرد، بلکه تنها در تماس های خصوصی با افراد، هرکس را شایسته و مستعد پذیرفتن آیین خود می دید، دعوت می کرد. وی توانست در این سه سال، گروهی چهل نفره را پیرو خود سازد.(1) این گونه افراد به عنوان مهره عمل می کردند و با اثرگذاشتن بر یک مجموعه، زمینه ی دگرگونی و انقلاب اصلی را فراهم ساختند. با اسلام آوردن یک فرد، چندین انسان دیگر با کنکاش در ریشه های دگرگون شدن کردار او، سرچشمه ی آن را در رفتار الهی پیامبر اسلام می یافتند و بدین ترتیب، شیفته ی شخصیت و آیین پیامبر می شدند.

نمونه ی این سخن، ماجرای اسلام آوردن ابوذر است. «ابوذر چهارمین یا پنجمین نفری است که اسلام آورد.»(2)

هنگامی که ابوذر از بعثت پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم آگاه شد، برادرش را برای جست وجوی ماجرا فرستاد. هنگامی که برادر برگشت، آتش عشق ابوذر فروکش نکرد. ابوذر خود راهی مکه شد، ولی به مصلحت نمی دید که درباره ی پیامبراکرم از کسی بپرسد. علی علیه السلام او را دید که در کنج مسجدالحرام دراز کشیده است. دریافت که غریب است. او را به منزل برد و سه روز ضیافت کرد و از او هیچ نپرسید. آن گاه ابوذر به سخن درآمد و درباره ی پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم

ص:50

پرسید. علی علیه السلام او را به طور پنهانی نزد پیامبر برد. علی علیه السلام به ابوذر دستور داد تا در پی او حرکت کند و اگر در راه، حادثه ی خطیری رخ داد، وی (ابوذر) به کاری مشغول شود یا کفش های خود را اصلاح کند [تا دیگران گمان نکنند که وی در پی علی علیه السلام می رود]

ابوذر اسلام آورد و نیمی از قبیله ی غفار نیز به دست ابوذر اسلام آوردند. باقی مانده ی قبیله نیز عهد کردند که هنگام هجرت پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم به مدینه، اسلام بیاورند.(1)

ص:51

نقش برآب کردن توطئه های شاه گام بر می داشتند.

حضرت امام خمینی رحمه الله نیز با آگاهی از این ضرورت که هرگونه دگرگونی و انقلاب نخست باید از حوزه ی روحانیت آغاز شود، با هدف فراهم آوردن بستری مناسب برای شکل گیری مبارزه ای ژرف و فراگیر، به پرورش نیروهای آگاه، اندیشمند و انقلابی پرداخت. یکی از پژوهش گران تاریخ انقلاب اسلامی در این باره می نویسد:

ایشان در کلاس های فقه خود که معمولاً مهم ترین موضوع در برنامه ی درسی حوزه ها محسوب می شد، الهام بخش و تعلیم دهنده ی نسل کاملی از علما بود که بعدا به سازمان دهندگان انقلاب تبدیل شدند. مشخصه ی بارز درس های او، توانایی عجیب او در ارتباط دادن فقه با عرفان و ملاحظات عقلانی و سیاسی بود.(1)

نتیجه ی پرورش نیروهای اندیشمند، انقلابی و کارآمد در سال های 56 و 57 آشکار شد. در این سال ها که اوج درگیری نیروهای انقلابی با رژیم سلطنتی بود، حضرت امام خمینی رحمه الله با بهره گیری از توان نیروهای پرورش یافته توانست نهضت را از انحراف های احتمالی پیش از پیروزی در امان دارد و پس از پیروزی نیز راه نفوذ بیگانگان را در ساختار تازه شکل گرفته ی انقلاب ببندد.(2)

امام خمینی رحمه الله خود انسانی وارسته بود که در پرتو توفیق های الهی و

ص:52

مبارزه با امور نفسانی به بالاترین درجه های علم و عمل رسیده بود. از این رو هماره می کوشید روحیه ی خویشتن داری و دگرگون سازی را در دیگران بدمد و آنان را بر اساس آموزه های اسلام بپروراند و مقام انسانی را به آنان بشناساند. ایشان موفق شد گروه زبده ای از عالمان و فاضلان را در حوزه ی علمیه ی قم پرورش دهد که همین گروه در اصالت بخشیدن به انقلاب اسلامی و پیشبرد آن، نقش بسزایی داشتند.(1)

بسیاری از شاگردان ایشان می گفتند: اولین بار که امام را در درس فقه یا اسفار یا در... زیارت کردیم، چنان شیفته ی شخصیت او شدیم که گویی سال هاست او را می شناسیم!

یکی از شاگردان امام می گوید:

امام چنان در شاگردان خود و طلبه ها اثر می کرد که حتی برخی طلبه ها سعی می کردند عبای شان را طوری بگیرند که امام آن طور می گرفت؛ یعنی حتی در وضع و هیأت لباس پوشیدن، عبا به دست گرفتن، حرکات راه رفتن و... از امام تقلید می کردند.(2)

و این نبود مگر در سایه ی محبت و عشق به امام؛ یعنی چنان او را دوست می داشتند که نه تنها در عقیده و اندیشه، بلکه در امور ظاهری و جزئی نیز می کوشیدند به امام همانند سازند. اینان با الگوبرداری از گفتار و کردار امام خمینی رحمه الله و تبلیغ همین کنش و منش در شهرها و روستاها، کشتی انقلاب را به ساحل پیروزی رساندند.

ص:53

بیشتر شاگردان و هم رزمان این بزرگ مرد به درجه ی شامخ شهادت دست یافتند و با نثار خون خویش بر ژرفای پیام انقلاب اسلامی افزودند. سترگ مردانی هم چون: آیت الله سیدمحمدعلی قاضی طباطبایی، آیت الله سیداسدالله مدنی، آیت الله سیدعبدالحسین دستغیب، آیت الله حاج عطاءالله اشرفی اصفهانی، آیت الله حاج شیخ محمد صدوقی، آیت الله مرتضی مطهری، آیت الله سیدمحمدحسین بهشتی، آیت الله قدوسی، شهید دکتر مصطفی چمران، شهید محمدعلی رجایی، شهید باهنر و هزاران شهید دیگر همه جرعه نوش جام عشق خمینی بودند.

شهید زنده و جانباز انقلاب حضرت آیت الله خامنه ای(مدظله العالی) نیز از جمله شاگردان فرهیخته ی مکتب امام راحل به شمار می آید که امروز سکان دار توانای کشتی بزرگ انقلاب است. از عمل کرد این رهبر فرزانه به خوبی برمی آید که رفتار و عمل کرد امام، الگو و سرمشق ویژه ای برای رهبری ایشان است.

ص:54

مجموعه ی مورد نظر را به سوی هدف های از پیش تعیین شده ی خویش رهنمون می سازند.

استاد شهید مطهری درباره ی اهمیت خطر نفوذ فرهنگی می نویسد:

هنگامی که یک نهضت اجتماعی اوج می گیرد و جاذبه پیدا می کند و مکتب های دیگر را تحت الشعاع قرار می دهد، پیروان مکتب های دیگر برای رخنه کردن در آن مکتب و پوسانیدن آن از درون، اندیشه های بیگانه راکه با روح آن مکتب مغایرت دارد، وارد آن مکتب می کنند و آن مکتب را به این ترتیب از اثر و خاصیت می اندازند یا کم اثر می کنند. نفوذ و نشر اندیشه های بیگانه... خطری است که کیان اسلام را تهدید می کند.(1)

فعالیت عناصر نفوذی، اندک اندک گسترش خواهد یافت و به حضور تأثیرگذار فکری آنان در فضای داخل کشور می انجامد. در واقع، آنان پس از رسمی شدن خط نفوذ می توانند معیارهای مورد نظرشان را به وسیله ی کانال های ارتباطی تازه یافته گسترش دهند.(2)

در حقیقت، دشمنان با پشتیبانی از نخبگان فرهنگی که پرورش داده اند یا هم فکر آنان هستند، برای جوانان الگوسازی می کنند و روند فرهنگی _ سیاسی کشور را به دست می گیرند. گسترش و گونه گونی مطبوعات، ایجاد روحیه ی تساهل و تسامح، فراهم آوردن بستر مناسب برای بحث های روشن فکری غرب و... از پی آمدهای تلاش نفوذی دشمنان در دهه های اخیر است.

ص:55

ص:56

مشکل را حل کند، بلکه صدها برابر در اوج رفاه و آرزوها به پرواز درآید و دمی بیاساید.

به همین دلیل، خیال انسان مسکّنی برای دردهای درمان ناپذیر و گره های ناگشوده ی او درآمده است. اعتیاد به مواد مخدر نیز همین گونه عمل می کند. کسانی که با مواد مخدر به حالت تخدیر و خماری در می آیند، چند ساعتی به دور از هر درد و رنجی در رؤیاها به سر می برند، ولی پس از آن، همان درد و رنج ها تازه می گردد. نیروی خیال در جوانان به ویژه کسانی که به بلوغ رسیده اند، تجلّی زیادی دارد. قدرت بی حد و مرز، شکست بی حد و حصر موانع، پرواز در اوج آرزوها، به خضوع در آوردن و از بین بردن همه ی دشمنان و رقیبان و هزاران مورد دیگر مانند آن، از جمله آرزوهای دروغین و خیالی جوانان به دام افتاده است.

هنرمندان در غرب به این نقطه ضعف پی برده اند و با بهره گیری از هنر سینما در قالب شخصیت های آهنین و فضایی در پی سودجویی اقتصادی خود هستند. سینمای غرب روز به روز شاهد جدیدترین گونه ی این اسطوره هاست. چون بینندگان این گونه فیلم ها به تشنگی پنداری دچار شده اند، مانند معتادان مواد مخدر چشم انتظار فیلم های تازه ی فلان شخصیت و بازیگر آهنین می مانند. بدین گونه با فروش سرسام آور این فیلم ها، سود کلانی به جیب این تبه کاران سرازیر می شود.

تنوّع فن آوری پخش فیلم نیز به این سودجویی کمک کرده است. روزی تنها پرده ی سینما می توانست به پخش فیلم دست یازد، ولی امروزه تلویزیون، ویدئو، ویدئو سی دی، رایانه و... با هزینه ای به مراتب کمتر در دسترس مصرف کنندگان بی شماری قرار دارد. حتی خود هنرمندان و بازیگران نیز مانند کالا، تازگی و کهنگی دارند. با عرضه ی شیوه های نوین قهرمان پروری ممکن

ص:57

است یک هنرمند، مشتریان قدیمی خود را از دست بدهد و بازارش رو به کسادی بگذارد. برای نمونه، روزگاری فیلم های رزمی و به کارگیری قدرت و مهارت هنرپیشه ها سرآمد بود، ولی امروزه با پیشرفت فن آوری می توان یک پدیده کوچک را صدبرابر واقعیت جلوه داد.

خشونت، پرخاش گری، زودرنجی، افسردگی، انحراف جنسی و هزاران عارضه ی دیگر پی آمد این گونه فیلم هاست. هر بیننده ای به ویژه جوانان و نوجوانان با دیدن فیلم های اسطوره ای و صحنه های هیجان انگیز به صورت شگفت آوری به جسارت و خشونت روی می آورند که همین مسأله به افزایش آمار جرم و جنایت جوانان و نوجوانان در غرب انجامیده است.

بر اساس پژوهشی که چند سال پیش انجام گرفت، کودکی که زیاد تلویزیون تماشا می کند یا فیلم و کارتون های پرخاش گرانه می بیند، آن مقدار رفتار پرخاش گرانه بروز می دهد که اگر آن نمایش ها را نمی دید، بروز نمی داد.(1)

این گونه فیلم ها مسایل غیراخلاقی و جنسی را نیز ترویج می دهند که پی آمد منفی آن به مراتب از فیلم های اسطوره ای محض بیش تر است. در آینده بیشتر به این بحث خواهیم پرداخت.(2)

ص:58

ساختن و پرداختن شخصیتی تازه، در صدد ارایه ی الگو و سرمشقی به مخاطبان خویش باشد. این گونه شخصیت سازی خود، بر دو نوع است. نخست همان شخصیت اسطوره ای و افسانه ای است که بحث آن گذشت. گونه ی دیگر، قهرمان پروری اصولی است. در این زمینه، با در نظر گرفتن الگوها و سرمشق های ایده آل می توان به تناسب ویژگی های موردنظر به شخصیت سازی دست زد. برای چنین کاری باید پس از مشخص شدن و تبیین الگوها و سرمشق ها، به بررسی تناسب الگوها با شخصیت ها پرداخت. گفتنی است همه ی این موارد باید با سلیقه ی مخاطب مورد نظر هم خوانی داشته باشد.

نمونه ی این کار را می توان همان گفتار حضرت علی علیه السلام دانست که در فصل دوم گذشت.(1) آن حضرت نمی خواهد شخصی واقعی را ترسیم کند، بلکه برآن است که الگوهای آرمانی را بیان کند و از ما بخواهد که مانند آن الگو باشیم. پس عصاره ی اصلی سخن ایشان، پیروی از الگوی سالم است که در این جا در قالب شخصیتی ذهنی آشکار شده است.

ص:59

ص:60

«ضمرة» برسد، ولی حلیمه او را سخت نگاه داشت. او را در آغوش گرفت و گفت: اندکی درنگ کن عزیزم!

آن گاه بندی که عقیق یمانی در میانه اش آویزان بود، از بقچه بیرون کشید و به گردن محمد آویخت. محمد گفت: این چیست؟ حلیمه با مهربانی پاسخ داد: حرز است.

محمد دوباره گفت: برای چیست؟

حلیمه پاسخ داد: برای این که تو را از چشم بد در امان دارد ای نور چشم من...!

محمد بند را با یک تکان پاره کرد و گفت: مادر! من کسی را دارم که نگاهبان من است! این سخن را گفت و عقیق را به چابکی در دست حلیمه گذارد و به سوی گوسفندان دوید. باد با گیسوان بلندش بازی می کرد و خودش با چوبکی که در دست داشت.

باری، این نمونه ای از رفتار پیامبر بزرگ اسلام در کودکی است. رفتار پیامبر در کودکی بسیار شگفت انگیز بود. هرگز مانند کودکان هم سن و سالش به غذا، حرص و علاقه نشان نمی داد. به غذای اندک بسنده می کرد و از زیاده روی خودداری می ورزید. برخلاف کودکان هم سالش و عادت و تربیت آن روز، موهای خویش را مرتب می کرد و سر و صورت خود را تمیز نگه می داشت.

روزی ابوطالب از محمد خواست که در حضور او، جامه هایش را درآورد و به بستر رود. او این دستور را با کراهت پذیرفت و چون نمی خواست از دستور عموی خود سرپیچی کند، گفت: روی خویش را بازگردان تا بتوانم جامه ام را درآورم! ابوطالب از این سخن درشگفت شد؛ زیرا تا آن روز حتی مردان بزرگ از عریان کردن همه ی بدن خود ابایی نداشتند.

ص:61

ابوطالب می گوید:

من هرگز از او دروغ نشنیدم، کار ناشایسته و خنده ی بی جا ندیدم. به بازی های بچه ها رغبت نمی کرد، تنهایی و خلوت را دوست می داشت و در همه حال فروتن بود.(1)

هم چنین درباره ی کودکی پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم چنین آورده اند:

روزی یاران و همگنانش بسیار به جست وجوی او پرداختند. پس از جست وجوی فراوان، او را در سایه ی دیواری بیرون شهر مکه یافتند. آن گاه بسیار کوشیدند تا او را به همراه خود به یک شب نشینی ببرند که بساط موسیقی و لهو و لعب در آن برپا بود. با این حال، کودک خردسال به عنوان پوزش گفت:

انا لم اخلق لهذا.

من برای این کار آفریده نشده ام.(2)

ص:62

برادران و عموزادگان خود کشتی می گرفت. او نه تنها هم سالان خود را شکست می داد، بلکه پشت کسانی رانیز که از او بزرگ تر بودند به خاک می مالید. به همین دلیل، به علی علیه السلام «ظهیر» می گفتند؛ یعنی کسی که پشت حریفان و رقیبان را بسیار به خاک می مالد!(1)

ص:63

پیرمرد تازه متوجه شد که وضوی درست چگونه است و در این مدت، در اشتباه بوده است. وی به فراست، مقصود اصلی آن دو را دریافت و سخت تحت تأثیر زیرکی و ادب آنان قرار گرفت. از این رو گفت:

وضوی شما درست و کامل است. من پیرمرد نادانی هستم که هنوز وضوساختن را نمی دانم. شما به حکم محبتی که بر امت جد خود دارید، مرا آ گاه ساختید. سپاس گزارم.(1)

ص:64

مأمون از سخنان حکیمانه و رخسار زیبای آن کودک در شگفت شد و پرسید:

نام شما چیست؟

فرمود:

محمّد!

مأمون گفت:

پسر کیستی؟

فرمود:

فرزند علی بن موسی الرضا علیه السلام هستم.

مأمون به روان پاک حضرت رضا علیه السلام درود و رحمت فرستاد و راه خود را در پیش گرفت.(1)

ص:65

کند؟

عبدالله به سوی میدان دوید. حسین علیه السلام او را بدید. زینب را صدا زد و گفت:

خواهرام! عبدالله رانگهدار، مگذار بیاید...

زینب دوید، عبدالله را گرفت و خواست بازگرداند ولی عبدالله مقاومت کرد و گفت:

به خدا سوگند! از عمویم جدا نخواهم شد.

عبدالله خود را به عمو رسانید و در کنار عمو ایستاد. ناگهان دید جفاکاری از کوفیان با شمشیر آخته آهنگ حسین کرده است. عبدالله گفت:

می خواهی عمویم را بکشی؟!

دست کوچکش را سپر عمو کرد آن ستم کار شمشیر را فرود آورد و دست کوچک عبدالله دو نیمه شد. کوچولو به گریه درآمد، مادر را صدا زد و به یاری طلبید.

حسین با کمال ناتوانی، کوچولو را در آغوش گرفت، نوازش کرد و گفت:

صبر کن و در راه خدا حساب کن! خدا تو را به پدران پارسایت پیوند خواهد داد.

سپس دست های خود را به آسمان بلند کرد و با خدا چنین سخن گفت:

بارخدایا! باران آسمانت را از این مردم دریغ کن و از بهره های زمین محروم شان گردان و آنان را به حکومت های ستم کار دچار ساز. این مردم، ما را دعوت کردند تا یاری مان کنند، ولی بر ما تاختند و به کشتارمان پرداختند...

یزیدیان، کوچولو را سر بریدند. کوچولو همان گونه که برای عمو سوگند خورده بود، از عمو جدا نگردید و با عمو به سوی بهشت جاویدان رفت. پند عمو را پذیرفت و تاب آورد؛ صبر کرد و به مقامی عالی برسید.

ص:66

آری، کوچولو نیز شهید شد...(1)

ص:67

2 _ انضباط عالی

3 _ فرمانبرداری از آموزگار، استاد، مربی و ناظم

4 _ پاکیزگی بدن و کفش و لباس

5 _ احترام به آموزگاران و اولیای مدرسه

6 _ همکاری و تعاون

7 _ احترام به هم کلاسی ها

8 _ مشارکت در فعالیت های گروهی

9 _ نظم در رفت وآمد

10 _ مشارکت در برنامه های تربیتی و اردویی

11 _ مشارکت در نماز جماعت

12 _ سکوت لازم هنگام تدریس معلم

13 _ توجه به فهم مطالب درسی

14 _ استفاده ی بهینه از زنگ تفریح

15 _ پوشش متعادل و معمولی لباس

16 _ نپوشیدن لباس و کفش های جلب توجه کننده

17 _ آرایش معمولی موی سر بدون گرایش به آرایش های غربی

18 _ تقلید نکردن از فرهنگ غرب

19 _ پند و اندرز به دوستان (امر به معروف و نهی از منکر)

20 _ ارتباط صادقانه با مسؤولان مدرسه برای رفع مشکلات

ص:68

3 _ حضور در مساجد و مراسم نماز جمعه، دعای کمیل و... هرچندوقت یک بار

4 _ معاشرت سالم و سازنده

5 _ تفریح سالم

6 _ انس گرفتن با کتاب خانه

7 _ ورزش در باشگاه های سالم در ایام فراغت

8 _ کوه پیمایی

9 _ دستگیری از ناتوانان

10 _ کمک به همسایگان

ص:69

ص:70

ص:71

خواسته های دیگر است. چه می توانستم بکنم؟ کار از کار گذشته بود. اختلاف آنان بالا گرفت و دخترم، خانه ی شوهرش را به حالت قهر ترک کرد...

از سوی دیگر، پسر 16 ساله ام در غیاب من، دوستانش را به دیدن فیلم های ماهواره ای دعوت می کرد. دختر کوچکم نیز در فضایی قرار گرفته بود که زمینه ی انحرافش صد در صد بود. دختر شوهر کرده ام نیز سربار من شده بود. دیگر نمی دانستم چه کنم.

در میان همسایه و فامیل، انگشت نما و رسوا شده بودیم. پسرم هرروز در پی مُد و لباس بود و پول می خواست تا خود را به شکل تیپ های مضحک ماهواره ای درآورد. من نیز با درآمد اندکی که داشتم و مبلغی که از مستأجر می گرفتم، نمی توانستم خواسته های شان را برآورده سازم. کار به جایی رسید که پسرم رو در روی من ایستاد و احترام پدر و فرزندی را کنار گذاشت. بسیار تندخو، بداخلاق و بی شرم شده بود. دیگر از کنترل من بیرون رفته بود. این در حالی است که پیش از دیدن برنامه های ماهواره ای، بچه ای مؤدب، آرام و درس خوان بود. ولی از آن پس، درس و مدرسه را کنار گذاشته و به بطالت و فساد روی آورده بود.

در این اوضاع و احوال، دعوا، بددهانی و ناسازگاری شبانه روزی من و بچه ها، کانون خانه ی ما را به صورت جهنمی سوزان و گردابی مهلک درآورده بود. پس از مدتی پسرم از خانه رفت و نیامد. دیگر فکرم به جایی نمی رسید. هرچند نسبت به مسایل مذهبی و اخلاقی جامعه بی اعتنا بودم، ولی هیچ گاه دوست نداشتم بچه هایم به انحراف کشیده شوند. بارها تجربه های تلخ خودم را برای آنان تعریف کرده بودم. ولی ندانم کاری و وسوسه های نفسانی، اثر خود را گذاشته بودند. چاره ای نداشتم جز این که دنبال پسرم بروم. از این جا و

ص:72

آن جا نشان گرفتم و سرانجام او را دروضعی اسف بار و آلوده به مواد مخدر یافتم.

پسرم به کلی دگرگون شده و جوانی اش را بر باد داده بود.

پدر و مادرها با تمام وجود درک می کنند که من چه می گویم. آتشی که با دست خود افروختم، شیره ی جانم را سوزاند و خاکستر کرد. دیگر پاهایم سست شده بود و از خود بیزار بودم. راهی برای نجات نمی یافتم تا این که یکی از همسایگان که گویا از دور شاهد نابود شدن خانواده ی ما بود، به دیدارم آمد. او پیشنهاد داد که آنتن و وسایل ماهواره را جمع کنم. من به او قول مساعد دادم و در نخستین فرصت، ماهواره را جمع کردم. وسیله ای که در خفا و در پس پرده و دور از چشم مردم و قانون جا داده بودم، چنان جلوه گری کرد که عالم و آدم با خبر شد! تصمیم به خودسازی و بازسازی کانون خانواده ام گرفتم. به دنبال فرزندم رفتم، او را به خانه باز آوردم و زیر بال و پر خودم گرفتم. از دخترم نیز خواستم که به زندگی اش باز گردد و به آن چه دارد، قانع باشد. به لطف خدا و اراده ی خودمان، آفتابی دوباره در زندگی من طلوع کرد و کانون خانواده ی ما را دوباره گرمی بخشید.

آری، ماهواره ها که حامل پیام فرهنگ مبتذل غرب هستند، اثر ویران کننده ای بر رفتار و پرورش کودکان و نوجوانان دارند و بر خانواده ها است که خود را از آثار ویران گر این پدیده ی شوم استعمار در امان نگه دارند.(1)

ص:73

ص:74

ص:75

امیر مؤمنان علی علیه السلام در حالی که حجب و حیا، سراپای او را فرا گرفته بود، به محضر رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم شرفیاب گردید. سر به زیر افکنده بود و می خواست سخن بگوید، ولی شرم مانع بود. پیامبر، او را به سخن گفتن وا داشت. علی در چند جمله توانست مقصود خود را بفهماند.

پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم با درخواست علی علیه السلام موافقت کرد و فرمود: اندکی درنگ کن تا من این موضوع را با دخترم در میان بگذارم. چون پیامبر، موضوع را با دختر خود در میان نهاد، سکوت سراپای زهرا را فرا گرفت. پیامبر برخاست و فرمود:

اللّه اکبر سکوتها اقرارها

خدا بزرگ است، سکوت دخترم نشانه ی رضایت اوست

با این حال، دارایی علی علیه السلام جز یک شمشیر و زره چیز دیگری نبود. علی علیه السلام مأمور شد که زره خود را بفروشد و مقدمات و خرج عروسی را فراهم آورد. او زره خود را فروخت و پول آن را نزد رسول خدا آورد.

مراسم عروسی

گروهی از طرف داماد و عروس دعوت شدند و علی به افتخار همسر گرامی خود، ولیمه ای ترتیب داد. رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله وسلم پس از صرف غذا، فاطمه علیهاالسلام را به حضور طلبید. فاطمه در حالی که شرم و حیا سراسر وجودش را فرا گرفته بود، به محضر پدر شرفیاب گردید.

هنگامی که چشم زهرا علیهاالسلام به پدر افتاد، پایش لرزید و نزدیک بود به زمین بخورد. پیامبر، دست دختر خود را گرفت و در حق او دعا فرمود و گفت: «خداوند تو را از همه ی لغزش ها در امان بدارد». آن گاه چهره ی زهرا را گشود و دست عروس را در دست داماد نهاد و فرمود:

ص:76

یا علی! خداوند دخترم را برای تو مبارک گرداند! فاطمه خوب همسری است.

سپس به فاطمه رو کرد و فرمود:

زهرا جان! علی خوب شوهری است.

پیامبر در آن شب و پس از آن، چنان صمیمیت و اخلاصی از خود نشان داد که متأسفانه در اجتماع کنونی ما چنین نمونه ای وجود ندارد.

ایشان در آن شب، دست دختر خود را گرفت، در دست علی گذارد و فضایل علی را برای دختر خود بازگو کرد. آن حضرت از شخصیت دختر خود سخن گفت و این نکته را یادآور شد که اگر علی آفریده نشده بود، همتایی برای فاطمه نبود. هم چنین پس از مدتی، کارهای خانه و وظایف زندگی را میان آن دو تقسیم کرد، بدین گونه که کارهای درون خانه را بر عهده ی فاطمه گذارد و وظایف خارج از خانه را بر دوش علی نهاد.(1)

ص:77

ترس آن دارم که در شمار آن چهار نفر نباشم و دودمانم (بنوتیم) مرا سرزنش کنند.

نزد عمر رفتم و جریان را گفتم و پیشنهاد کردم شما بپرسید. او در پاسخ گفت:

ترس آن دارم که من در شمار آنان نباشم و خاندانم (بنوعدی) مرا سرزنش کنند.

نزد عثمان رفتم و همین پیشنهاد را کردم. او نیز گفت:

ترس آن دارم که من در شمار آنان نباشم و خاندانم (بنی امیه) مرا سرزنش کنند.

به حضور علی علیه السلام رفتم. آن حضرت را در نخلستان دیدم که در حال آب کشیدن از چاه است. جریان را بازگو کردم و از آن حضرت خواستم که از رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم بپرسد که این چهار نفر کیانند؟!

فرمود:

به خدا سوگند! می روم و می پرسم. اگر من در شمار آن چهار نفر بودم، سپاس الهی را به جای می آورم. اگر هم در شمار آنان نبودم، از درگاه خداوند می خواهم که مرا در شمار آنان و دوست ایشان قرار دهد.

همان دم حضرت علی علیه السلام نزد پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم رفت. من نیز همراهش بودم. چون به حضور رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم رسیدیم. دیدم سر رسول خدا در دامان «دِحْیَه کلبی» است.(1) هنگامی که دحیه کلبی علی علیه السلام را دید، برخاست و بر آن حضرت درود فرستاد و گفت:

ای امیر مؤمنان! سر پسر عمویت را به دامن بگیر. تو از من سزاواتر هستی (دحیه کلبی رفت و

ص:78

پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم در حالت مخصوص وحی بود و سرش را در دامان علی علیه السلام نهاده بود). تا این که آن حضرت از حالت خاص وحی خارج شد مانند کسی که از خواب بیدار می شود. آن گاه متوجه شد که سرش بر دامان علی علیه السلام است. پس به علی علیه السلام فرمود:

حتما برای حاجتی به این جا آمده ای.

علی علیه السلام عرض کرد:

پدر و مادرم به فدایت! به حضور شما آمدم، سرت را بر دامان دحیه کلبی دیدم. او برخاست و بر من سلام کرد و گفت: سر پسر عمویت را به دامن بگیر و توای امیر مؤمنان از من به رسول خدا سزاوارتر هستی.

رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم فرمود:

آیا او را شناختی؟

علی علیه السلام گفت:

او دحیه کلبی بود.

پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم فرمود:

او جبرییل بود.

علی علیه السلام گفت:

ای رسول خدا! پدر و مادرم به فدایت! انس بن مالک به من خبر داد که شما فرموده اید بهشت مشتاق چهار نفر است. آنان کیانند؟

پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم به علی علیه السلام اشاره کرد و سه بار فرمود:

به خدا سوگند! تو نخستین آنان هستی.

علی علیه السلام گفت:

پدر و مادرم به فدایت! آن سه نفر کیانند؟

پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم فرمود:

ص:79

آن سه نفر عبارتند از: مقداد، سلمان و ابوذر.(1)

ص:80

کرد و درس بزرگ احترام به پدر و مادر را به ما آموخت.(1)

ص:81

ما از تو نمی پذیریم، مگر این که ثابت کنی این نسبتی که به تو می دهند، دروغ است.

عابد (که در این هنگام مادرش را از خود خشنود کرده بود) گفت:

همان کودکی را که به من نسبت می دهند، به این جا بیاورید.

آن کودک را آوردند. عابد، او را به دست گرفت و گفت:

پدرت کیست؟

کودک با زبان گویا گفت:

پدرم فلان چوپان است.

به این ترتیب، خداوند آبروی از دست رفته ی عابد را به جای خود بازگردانید و دروغ مدعیان فاش شد. جریح نیز سوگند یاد کرد که از آن پس هیچ گاه از مادرش جدا نگردد و همواره او را خدمت کند.(1)

ص:82

گفتم: اگر فرصتی به دست آمد و به محضر امام خمینی(مد ظله العالی) رفتی، چه می گویی؟

گفت: برای چه به خدمت امام بروم؟ مگر من چه کار کرده ام که لیاقت شرف یابی به حضور او را داشته باشم.

گفتم: بر فرض اگر موفق شدی و به محضر ایشان رفتی، چه می گویی؟

گفت: نخست دستش را می بوسم. سپس می گویم:ای امام عزیز! جانم به فدای تو باد! تو با انقلاب و قیام خودت، قلب پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم را شاد کردی... دعا کن که ما هم چنان که با دشمن برون می جنگیم، با دشمن درون (شیطان نفس) نیز بجنگیم و بر آن پیروز شویم.(1)

ص:83

10 _ اندیشه در امور

11 _ خلاقیت، نوآوری، ابتکار

12 _ استراحت و بیداری بهنگام

13 _ دوری از اسراف و زیاده روی

14 _ تفریح سالم و آموزنده

15 _ اعتدال در بهره گیری از وسایل صوتی _ تصویری

16 _ پرهیز از تماشای اعتیادگونه به مسابقه های فوتبال

17 _ حفظ نشاط و روحیه ی جوانی

ص:84

14 _ شرکت در نماز جماعت

15 _ مشارکت در مسایل سیاسی سالم

16 _ پرهیز از باندها و گروهک ها

17 _ صمیمیت با دوستان

18 _ حفظ نشاط و روحیه ی جوانی

19 _ عزت نفس و دوری از هرگونه ذلت پذیری

ص:85

17 _ عزت نفس

18 _ انصاف

ص:86

7 _ آلودگی به انحراف های جنسی

8 _ تماشای فیلم ها و CDهای نامناسب

9 _ تلفن های مزاحمت آمیز

10 _ ول گردی در خیابان ها و پارک ها

11 _ اتلاف وقت و عمر گران بها

12 _ نارضایتی پدر و مادر

13 _ بی تفاوتی در برابر معضل های اجتماعی

14 _ آلودگی به گناهان

15 _ پیروی از جنس مخالف

16 _ پوشش های زننده و مخالف

17 _ آرایش نامناسب موی سر

ص:87

12 _ توجه به اسوه های دینی و پیروی از آن ها

13 _ تسهیل در امر ازدواج

14 _ ترویج ازدواج موقت

15 _ ورزش

16 _ کتاب خوانی (کتاب سالم)

ص:88

ص:89

راضیة، مرضیة، محدثة، مریم کبری، صدیقه کبری، نوریة، سماویة و حانیة.(1)

یکی از حقوق فرزندان بر پدر و مادر این است که برای آنان نامی نیکو و برازنده برگزینند. پیشوایان معصوم درباره ی نام گذاری فرزند، بسیار سخن گفته اند. برای نمونه، امام باقر علیه السلام فرموده است:

راست ترین نام، نامی است که بیان گر عبودیت الهی باشد و برترین آن ها نام پیامبران است.(2)

امام کاظم علیه السلام نیز می فرماید:

نخستین کار نیکی که پدر برای فرزند خویش انجام می دهد، گذاشتن نامی نیک و برازنده بر روی اوست. پس بر شما باد که نام های نیکو بر فرزندان تان بنهید.(3)

امر نام گذاری در اسلام به اندازه ای اهمیت دارد که در روایت ها آمده است نام فرزندتان را پیش از ولادت او برگزینید اگر هم نمی دانید فرزندتان دختر است یا پسر، از نام هایی استفاده کنید که میان دختر و پسر مشترک است. پس در هر صورت، او را بی نام نگذارید.(4)

باید دانست در نام گذاشتن پیش از تولد یا پس از آن، هیچ ضرورتی نیست

ص:90

که حتما آن نام تا پایان عمر باقی بماند زیرا خود ائمه علیهم السلام نیز نامی برای فرزند خویش بر می گزیدند و ده روز پس از تولد، نامی همیشگی برای او انتخاب می کردند. ایشان دستور می دادند که نام فرزندتان را «محمد» بگذارید و تا ده روز او را به نام «محمد» صدا بزنید. سپس اگر خواستید، آن را تغییر دهید.

نام نیک، نامی است که معنا و محتوایی الهی و معنوی داشته باشد و خاطره ی اولیای الهی و پیامبران و پیشوایان معصوم علیه السلام را در ذهن ها زنده گرداند، نه این که آدم را به یاد اشخاص پست و فرومایه و شاهان ستم کار و... بیافکند.

افزون بر نام گذاری، یکی دیگر از سرمشق های زندگی حضرت زهرا علیهاالسلام ، ازدواج ساده و بی آلایش او است. کابین حضرت 400 درهم یا اندکی کمتر و بیشتر بود و پیوند مقدس او با علی علیه السلام نیز به سادگی برقرار گردید.

فهرستی که شیخ طوسی برای جهاز حضرت نوشته، چنین است:

1 _ پیراهنی به بهای 7 درهم.

2 _ چارقدی به بهای 4 درهم

3 _ قطیفه ی مشکی بافت خیبر

4 _ تخت خوابی بافته از برگ خرما

5 _ دو گستردنی (تشک) یکی از لیف خرما و دیگری از پشم گوسفند

6 _ چهار بالش از چرم طائف

7 _ یک تخته بوریای بافت هجر

8 _ پرده ای از پشم

9 _ آسیای دستی

ص:91

10 _ لگنی از مس

11 _ مَشکی از چرم

12 _ قدحی چوبین

13 _ کاسه ای گود برای دوشیدن شیر

14 _ مَشکی برای آب

15 _ مطهره ای اندوده به زفت

16 _ سبویی سبز

17 _ چند کوزه ی گلی(1)

دختر پیامبر گرامی اسلام هم چنان که در زندگی زناشویی نمونه بود، در پیروی از دستور پروردگار نیز نظیر نداشت. البته زندگی زناشویی که بر اساس پرهیزکاری و سازش باشد، خود، پیروی از امر خداست. با این حال، حضرت زهرا علیهاالسلام هنگامی که از کارهای خانه فراغت می یافت به عبادت و نماز و دعا به درگاه خدا می پرداخت.

امام صادق علیه السلام از پدران بزرگوارش نقل می کند که امام حسن مجتبی علیه السلام فرمود:

مادرم شب های جمعه تا بامداد در محراب عبادت می ایستاد و چون دست به دعا برمی داشت، مردان و زنان با ایمان را دعا می کرد، ولی درباره ی خود چیزی نمی گفت. روزی بدو گفتم: مادر! چرا برای خود مانند دیگران دعای خیر نمی کنی؟

و او پاسخ داد:

ص:92

فرزندم! همسایه مقدم است.(1)

ص:93

به پیامبر سپرد پیامبر خدا نیز پیوسته یاد خدیجه را گرامی می داشت؛ زیرا وی در دشوارترین روزهای حیات اسلام به یاری این آیین نوپا برخاسته بود.

باری، خانه ای که تا دیروز از کرسی های عاج نشان و صدف نشان انباشته و با حریرهای هندی و پرده های زربفت ایرانی آراسته بود، به پناه گاه پابرهنگان و کوخ نشینان تبدیل شد.(1)

ص:94

عمران این گفته را با همسر خود در میان گذاشت. به همین دلیل، هنگامی که حنه باردار شد، هردو پنداشتند فرزندی که در رحم اوست، همان فرزند وعده داده شده است.

حنه نذر کرده بود پسرش را به خدمت گزاری خانه ی خدا در بیت المقدس بگمارد. البته هنگامی که دید فرزندش دختر است، نگران شد؛ زیرا خدمت کاران بیت المقدس از میان پسران برگزیده می شدند و سابقه نداشت دختری به این عنوان انتخاب گردد.

با این حال، خداوند این دختر پاک را برای این خدمت روحانی و معنوی پذیرفت. بعضی مفسران گفته اند: نشانه ی پذیرش مریم این بود که او پس از بلوغ، در دوران خدمت گزاری بیت المقدس هرگز عادت ماهانه ندید تا مجبور نگردد از این مرکز روحانی دور شود. حضور غذاهای بهشتی در برابر محراب او نیز دلیل دیگری بر این پذیرش بود.

خداوند، پرورش معنوی و روحانی مریم علیهاالسلام را کامل ساخت و در مراسم ویژه ای، سرپرستی او بر عهده ی زکریای پیامبر نهاده شد.

مریم علیهاالسلام چندان در عبادت غرق بود که به گفته ی ابن عباس، در نه سالگی، روزها را روزه می گرفت و شب ها به عبادت می پرداخت. مریم در پرهیزکاری و معرفت پروردگارش تا آن جا پیش رفت که از احبار و دانشمندان پارسای آن زمان نیز پیشی گرفت.

هنگامی که زکریا برای دیدار او به محراب می آمد، غذاهای ویژه ای نزد وی می دید و از آن در شگفت می شد. روزی به او گفت:

این غذاها را از کجا آوردی؟

مریم پاسخ داد:

این از سوی خداست و اوست که هرکس را بخواهد، بی حساب روزی

ص:95

می دهد.(1)

مریم به درجه ای از اعتلای روحانی دست یافت که فرشتگان به او می گفتند:

ای مریم! خداوند تو را برگزیده و پاک ساخته و بر تمام زنان جهان برتری داده است.(2)

چه افتخاری از این بالاتر که انسانی با فرشتگان هم سخن شود و این نبود جز در سایه ی تقوا و پرهیزکاری و ایمان و عبادت او. آری، او برگزیده شد تا پیامبری هم چون عیسی مسیح را به دنیا آورد.

جریان تولد مسیح علیه السلام را از آیات شریف قرآن بازگو می کنیم:

و اذکر فی الکتاب مریم اذ انتبذت من اهلها مکانا شرقیا

و در این کتاب (آسمانی)، مریم را یاد کن آن هنگام که از خانواده اش جدا شد و در ناحیه ی شرقی (بیت المقدس) قرار گرفت؛

فاتخذت من دونهم حجابا فارسلنا الیهم روحنا فتمثل لها بشرا سویا

و میان خود و آنان حجابی افکند (تا خلوت گاهش از هر نظر برای عبادت آماده باشد). در این هنگام، ما روح خود را به سوی او فرستادیم و او در شکل انسانی بی عیب و نقص بر مریم ظاهر شد؛

قالت انی اعوذ بالرحمن منک ان کنت تقیا

او (سخت ترسید و) گفت: من از شر تو به خدای رحمان پناه می برم اگر پرهیزگاری!

قال انما انا رسول ربک لأهب لک غلاما زکیا

گفت: من فرستاده ی پروردگار توام؛ (آمده ام) تا پسر پاکیزه ای به تو ببخشم!

ص:96

قالت انی یکون لی غلام و لم یمسسنی بشر و لم اک بغیا

گفت: چگونه ممکنم است فرزندی برای من باشد؟! در حالی که تاکنون انسانی با من تماس نداشته است و زن آلوده ای نیز نبوده ام!

قال کذلک قال ربک هو علّی هین و لنجعله آیة للناس و رحمة منا و کان امرا مقضیا

گفت: مطلب همین است! پروردگارت فرموده است: این کار بر من آسان است! (ما او را می آفرینیم تا قدرت خویش را آشکار سازیم) و او را برای مردم نشانه ای قرار دهیم و رحمتی باشد از سوی ما! و این امری است پایان یافته (و جای گفت گو ندارد!)(1)

پس از این که مریم، فرزند خود را به دنیا آورد، او را در آغوش گرفت و از بیابان به سوی آبادی بازگشت و نزد خویشاوندان آمد. آنان هنگامی که مریم را با نوزادی در آغوش دیدند، در شگفت شدند. آنان که سابقه ی پاک دامنی مریم را می دانستند و آوازه ی تقوا و کرامت او را شنیده بودند، سخت نگران گشتند. بعضی به شک و تردید افتادند و برخی دیگر نیز در داوری شتاب کردند و زبان به سرزنش گشودند. آنان می گفتند:

افسوس از آن سابقه ی درخشان با این آلودگی! و صد افسوس از آن دودمان پاکی که این گونه بدنام شد. پدر تو آدم بدی نبود و مادرت نیز هرگز آلودگی نداشت. با وجود چنین پدر و مادر پاکی، این چه وضعی است که در تو می بینیم؟

در این هنگام، مریم به فرمان خداوند روزه ی سکوت گرفت و به نوزادش عیسی اشاره کرد. این کار بر تعجب و خشم آنان افزود و گفتند:

آیا ما را مسخره می کنی؟ ما چگونه با کودکی که در گهواره است، سخن

ص:97

بگوییم؟

در این هنگام، نوزاد زبان گشود و گفت:

من بنده ی خدایم. او کتاب آسمانی به من مرحمت کرده و مرا پیامبر قرار داده است.

ص:98

شد.(1)

با این حال، هرگز از خود سستی نشان نداد و با بردباری وصف ناپذیر خویش، مایه ی آرامش خاطر اهل بیت علیهماالسلام بود. او حتی در شام غریبان سالار شهیدان، نماز شب خود را ترک نکرد و همواره در یاد خدا بود تا این که به دیار باقی شتافت.

«پرورش فکری، روحی و اجتماعی در مکتب وحی، داشتن اخلاق و تربیت و اندیشه ی قرآنی، دفاع از حق و عدالت و آزادی و عقیده و ایمان حتی به قیمت اسارت، حفظ اصالت فکری و فرهنگی و نفی استعمار فرهنگی و مدرنیسم وارداتی بیگانه و سوغات سرمایه داری غرب و کمونیسم شرق، صبر و استقامت در برابر مشکلات، پذیرفتن حوادث تلخ به بهای حفظ عزت و شرف و عصمت و حجب و حیا، بهره برداری سیاسی از اجتماعات، دادن شناخت و آگاهی به وسیله ی سخنرانی و تبلیغ قرآن، رسانیدن پیام خون و شهادت و آرمان شهدای اسلام، داشتن روحیه ی عالی انسان دوستی، مهرورزی و پرستاری بی سرپرستان و نوازش مجروحان و بیماران و دردمندانی که به مداوا و آرامش فکری و روحی نیاز دارند و همواره تشنه ی محبت و حمایت و دلداری هستند و انجام رسالت و تکلیف مکتبی، پیام زینب است.

دوری از حسادت، تهمت، افترا، نفاق، دورویی، غیبت، سخن چینی، غرور، تحقیر و ترور شخصیت، هتک حرمت دیگران، تفتیش در مسایل خصوصی دیگران، خودمحوری، خودکامگی، بی بندوباری، لهو و لعب گرایی و فرهنگ برهنگی و آراستگی به اخلاق زیبا و پسندیده ی قرآنی به وسیله ی آشنایی با

ص:99

مفاهیم قرآن و عمل به آن، روح پیام زینب است».(1)

ص:100

بهترین زنان جهان مانند مریم ساخت.(1)

ص:101

4 _ وفاداری به خانه و خانواده

5 _ نظم و پاکیزگی در خانه

6 _ کدبانویی نمونه در آشپزی

7 _ دانستن هنرهای خانگی مانند خیاطی و...

8 _ اقتصاد و میانه روی

9 _ تدبیر و آینده نگری

10 _ قناعت

11 _ رسیدگی به درس های فرزندان

12 _ احترام به همسر

13 _ فرمانبرداری از همسر

14 _ توجه به امور معنوی

15 _ توجه به نظم فرزندان

16 _ اخلاق نیک و پسندیده

17 _ فروتنی در برابر همسر و خانواده

ص:102

9 _ پیروی نکردن از فرهنگ غرب

10 _ حضور متعادل در اجتماع

11 _ حضور در اجتماع با اجازه ی همسر یا پدر

ص:103

ص:104

پدرم از دنیا رفته و مادرم بینوا و بی بضاعت است. خواهرم نیز شوهر و سرپرست ندارد. از چیزهایی که خدا به تو عنایت کرده است، به من اطعام کن تا خداوند خشنود گردد.

پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم فرمود:

چه نیکو سخن می گویی!

سپس به بلال حبشی رو کرد و دستور داد:

با شتاب به حجره های همسران من برو و اگر چیزی از طعام باقی هست، بیاور.

بلال رفت و پس از جست وجو، 21 دانه خرما را یافت و به حضور پیامبر آورد. پیامبر مهربان اسلام صلی الله علیه و آله وسلم خرماها را سه قسمت کرد. هفت دانه را به کودک یتیم داد و فرمود:

بقیه را بگیر؛ هفت عدد خرما را به مادرت و هفت عدد دیگر را به خواهرت بده.

کودک یتیم با خوشحالی از نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم بیرون رفت. در این هنگام، «معاذ» برخاست و دست نوازش بر سر آن یتیم کشید و با گفتاری مهرانگیز، کودک را تسلی خاطر داد.

پیامبر به معاذ فرمود:

ای معاذ! تو و این کار تو را دیدم. همین قدر بدان که هرکس یتیمی را سرپرستی کند و دست نوازش بر سر او بکشد، خداوند به هر مویی که از زیر دستش می گذرد، پاداش می دهد و گناهی از گناهان او را محو می کند و بر درجه و مقام معنوی او می افزاید.(1)

ص:105

ایشان را خانه نشین کرده بودند، خانه نشین نبود. ایشان در این مدت همواره در نخلستان های مدینه کار می کرد.

هم چنین برای آبیاری آن ها چاه می کند و آن را برای نیازمندان وقف می کرد. تلاش و کوشش شبانه روزی، خستگی ناپذیری و گریز از بی کاری از ویژگی های برجسته ی حضرت علی علیه السلام است.

مکتب اسلام نیز با ارج نهادن به کار و تلاش افراد برای برآوردن نیازهای زندگی، مقامی هم پایه ی مجاهد برای کارگر در نظر گرفته است. به همین دلیل، همه ی مردان و پدران باید با الگوگیری از علی علیه السلام _ که شاگرد کوشای مکتب اسلام است _ در کار خویش کوشا باشند و از بی کاری و وقت گذرانی بپرهیزند. باید دانست هرگونه کار و خدمت اجتماعی شایسته ی ارج گذاری است؛ زیرا در پیشرفت و آبادانی جامعه نقش مهمی دارد. با این حال، پرداختن به کارهای کاذب نه تنها کار به شمار نمی آید، بلکه مایه ی آسیب رسیدن به بنیان های اجتماعی و اقتصادی جامعه می گردد. بنابراین، باید کوشید زمینه های اشتغال مولّد و کارآرا در جامعه فراهم شود.

ص:106

عادت ناپسندی در برخی افراد وجود دارد که در محیط بیرون از خانه با روی گشاده و بردباری با مردم سخن می گویند، ولی به محض پا نهادن به خانه، بدخلقی و نابردباری را نثار زن و فرزند خویش می کنند. بسیاری از ما انسان ها در بیرون خانه، عادل هستیم، ولی در خانه ی خویش، ظالم! برخورد بزرگان دین ما به گونه ای بوده است که هماره با مردم کوچه و بازار و خانواده ی خود خوش مشرب و مهربان بودند و در رفتار خود میان هیچ یک تبعیض قایل نمی شدند.

مرد خانه باید در رفتار خود چنان صلابت و متانتی داشته باشد که خانواده به وجود او افتخار کنند و دیگران نیز از او خشنود باشند.

ص:107

ص:108

آیا کسی این پول را به تو بخشیده است؟

گفت:

نه، بلکه خانه ام را فروخته ام تا قرض خود را ادا کنم.

ابن ابی عمیر گفت:

امام صادق علیه السلام فرموده است: «انسان به دلیل پرداخت وامش، از خانه اش بیرون نمی رود». این پول را بردار و ببر. من به آن نیازی ندارم!

هرچند ابن عمیر، خود، به آن پول سخت نیازمند بود، ولی برای برداشتن بار سنگین بدهکاری از دوش برادر مسلمانش، چیزی از آن پول را نپذیرفت. آری، چنین است ویژگی یک بازاری مسلمان و وارسته.(1)

ص:109

فریدون فرّخ فرشته نبود

به مُشک و به عنبر سرشته نبود

به داد و دهش یافت نیکویی

تو داد و دهش کن، فریدون تویی

بنابراین، مردان جامعه ی اسلامی باید با الگوگیری از رفتار سلمان فارسی بکوشند در راه رسیدن به کرامت انسانی و الهی گام بردارند و از وسوسه های پلید دنیوی بِرَهند.

ص:110

ص:111

6 _ دستگیری از درماندگان

7 _ مشارکت در عرصه های معنوی

8 _ توجه به اشتغال

ص:112

ص:113

حضرت علی علیه السلام در این باره می فرماید:

والله ما قلعت باب خیبر و رمیت به خلف ظهری اربعین ذراعا بقوة جسدیه و لا حرکة غذائیة، لکنی أُیدتُ بقوة ملکوتیة و نفس بنور ربها مضیئة و انا من احمد کالضؤ من الضو، و الله لو تظاهرت العرب علی قتالی لما ولّیت...(1)

به خدا سوگند! هنگامی که دروازه ی خیبر را از جا کندم و آن را تا چهل ذراع به پشت سر پرتاپ کردم، در سایه ی قدرت جسمانی و غذاهای نیروزا نبود، بلکه در این کار، پشتیبانی ملکوتی و صفای دل، نقش اصلی را ایفا کرد. من نسبت به احمد (پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم ) مانند فروغی از فروغ او هستم. به خدا سوگند! اگر همه ی عرب پشت به پشت هم دهند تا مرا بکشند، هرگز از آنان هراسی ندارم و نخواهم گریخت.

ص:114

سامان به مبارزه می پرداخت. اگر پیروز می شد، آوازه ی نام و قدرتش در همه جا طنین می افکند و اگر شکست می خورد، شرمسار و خجل می گشت.

از قضا، پهلوانی هندی، آوازه ی قدرت پوریا را شنیده و برای زورآزمایی به شهر پوریا گام نهاده بود.

جریان از آن جا آغاز می شود که پوریا در مسجد، ناله ی پیرزنی را می شنود که چنین ناله سر داده است:

خدایا! لطف خودت را از پسرم دریغ نکن. خدایا! به پسرم کمک کن که بر پهلوان این شهر پیروز شود...

ناله و زاری پیرزن، دل پهلوان را به درد آورد و دریافت که این زن، مادر همان پهلوان هندی است. نگاه پهلوان به نگاه پیرزن گره خورد. از جا برخاست و نزد پیرزن زانو زد. به آرامی از وی پرسید: مادر: چرا گریه می کنی؟ چه حاجتی داری؟

پیرزن با درماندگی، سری تکان داد و گفت:

چه بگویم جوان! پسرم پهلوان هندوستان است. او آوازه ی قدرتِ پهلوان این شهر را شنیده و آمده است تا با او کشتی بگیرد. ولی همه می گویند که پهلوان این شهر شکست ناپذیر است و پشت همه ی حریفان را به خاک می رساند.

پیرزن دوباره به گریه افتاد. پهلوان که طاقت دیدن اشک های او را نداشت، گفت:

مادر! آرام باش! شاید خداوند لطفی کرد و پسر تو در این کشتی پیروز شد. به خدا توکل کن و امیدوار باش.

پیرزن سر برگرداند تا به او جواب بدهد، ولی پهلوان میان ستون های شبستان از نظر ناپدید شده بود. هنگامی که پهلوان از در مسجد بیرون آمد،

ص:115

تازه آفتاب زده بود. در دلش غوغایی برپا بود و صورت اشک آلود پیرزن لحظه ای از پیش چشمانش دور نمی شد.

لختی مانده به ظهر، پهلوان دور از همه روی تخته سنگی نشست. از همان جا که نشسته بود، می دید که رفته رفته دور زمین کشتی شلوغ می شود. مردم، پهلوان را می دیدند. ولی کسی نمی توانست پیش برود و خلوت او را بر هم بزند. یک نفر با منقل پر از آتش پیش دوید و برای پهلوان اسفند دود کرد. پهلوان از میان جمعیت گذشت و به صف نوچه ها رسید. دستش را به نشانه ی سلام بر لب و پیشانی گذاشت. در ژرفای دیدگان مردمی که به پهلوان خیره شده بودند، محبت موج می زد. ناگهان زمزمه و همهمه ای به گوش پهلوان رسید. حریف هندی با سری افراشته از غرور، از میان جمعیت گذشت و به میانه ی میدان رسید. نگاه سردی به پهلوان انداخت. پهلوان پوریا، سراپای تازه وارد را برانداز کرد. با همان نگاه اول دریافت که حریف برای او بسیار حقیر است. با این حال، با همان افتادگی همیشگی پیش رفت، دست پهلوان مهمان را به گرمی فشرد و صورت او را بوسید. دو پهلوان کنار هم روی زمین نشستند.

نفس در سینه ها حبس شده بود، صدایی از کسی بر نمی خواست. دو پهلوان آماده شدند. پهلوان پوریا، مشتی خاک از زمین برداشت، دست های خود را به سوی آسمان بلند کرد و گفت:

خدایا! تو را به این خاک که زندگی همه ی ما بسته به آن است سوگند می دهم که به من پیروزی بده!

سپس کنار پهلوان هندی آمد. خدا را یاد کرد و پنجه در پنجه ی او افکند. صدای صلوات جمعیت، فضای میدان را پر کرد.

ص:116

با نخستین حرکت پهلوان پوریا، پهلوان هندی از جای کنده شد. پهلوان پوریا، او را روی سر خود گرفت و با پیروزی به جمعیت نگاه کرد. شادی مردم پایانی نداشت. هیاهوی آنان، گوش فلک را کر کرده بود. پهلوان همان گونه که حریف را روی دو دست بلند کرده بود، دور خود چرخید، ولی ناگهان نگاهش در گوشه ای ثابت ماند. مادر پهلوان هندی را دید که با چشمی گریان و نگاه پر التماس خود به او می نگریست.

وقت تنگ بود، پهلوان بیشتر از این فرصت درنگ نداشت. تصمیم خود را گرفت و پهلوان هندی را به آرامی رها کرد. تماشاگران از روی شگفتی، بی حرکت مانده بودند. آنان انتظار داشتند که پهلوان، حریف خود را بر زمین بزند و کشتی را پایان یافته و پهلوان هندی را بازنده ببینند.

حال پهلوان هندی نیز از تماشاگران بهتر نبود، عرق سردی بدن او را پوشانده بود، پاهایش می لرزید و شکست خود را حتمی می دید. پهلوان دوباره پیش آمد و باز صدای صلوات مردم، میدان را پر کرد. پهلوان هندی رنگ پریده و ترسان پیش آمد. پاهایش دیگر تحمل بدن او را نداشت و خود را برای خاک شدن آماده کرده بود.

دو پهلوان بار دیگر سرشاخ شدند، در یکدیگر پیچیدند و در یک لحظه، حادثه ای باور نکردنی اتفاق افتاد. هیچ کس نفهمید که چه پیش آمد. هیچ کس نفهمید که چگونه پشت پهلوان بزرگ شهر به خاک رسید. همه ساکت بودند، آن چه را که دیده بودند، باور نمی کردند. می پنداشتند خواب می بینند. چشمان خود را می بستند و باز می کردند تا شاید از این خواب بیدار بشوند.

پهلوان آرام و باوقار از زمین برخاست. با دقت به جمعیت نگاه کرد. کسی غم پهلوان را از شکست و شادی او را از شاد کردن دل یک مادر حس

ص:117

نمی کرد. احساس کرد که سبک شده است، آن قدر سبک که می خواهد پرواز کند. نگاهی به پیرزن انداخت و آرام، میدان را ترک کرد.

گفته اند پس از این جریان، پهلوان پوریا، شاگردان، یاران و پهلوانان دیگر را فرا خواند و به نوبت با چهل تن از آنان کشتی گرفت و پشت همه ی آنان را به خاک نشاند. سپس با بزرگ ترین پهلوان بعد از خود کشتی گرفت و او را هم به آسانی شکست داد. پهلوان پوریا در اشاره به شگفتی دوستان و شاگردان خود تنها این اشعار را خواند:

گر بر نفس خود امیری، مردی

و بر دگری خرده نگیری، مردی

مردی نَبُوَد فتاده را پای زدن

گر دست فتاده ای بگیری، مردی(1)

از آن پس، یاد و نام پوریا الهام بخش جوان مردی و گذشت گردید.

ص:118

8 _ خودداری از سوء استفاده از شهرت

9 _ فروتنی با مردم

10 _ انجام وظیفه

11 _ پرهیز از حرکات زننده

12 _ پرهیز از ایجاد آشوب و بلوا

13 _ دستگیری از نیازمندان

14 _ به کار بستن آبرو و حیثیت خود در موارد خداپسندانه

15 _ توجه به این که جوانان، او را اسوه ی خویش می دانند

16 _ مشارکت در امور مذهبی و سیاسی جامعه

17 _ توسل به ائمه ی معصومین علیهم السلام در همه حال به ویژه در مسابقه های حساس

18 _ دوری از آلودگی به سیگار و مواد مخدر

19 _ تسلیم شدن به حکم داور و خودداری از اعتراض و تعرض به او

20 _ داشتن دانش، آگاهی و عمل صالح

21 _ مبارزه برای اعتلای حق

ص:119

7 _ تماشای ورزش به عنوان تفریح سالم در اوقات فراغت نه به عنوان شلوغ گری و باندبازی و...

8 _ تحمل هواداران و ورزشکاران تیم مقابل

9 _ داشتن ادب و رفتار مناسب

10 _ احترام گذاردن به داور و کمک داور یا خط نگهدار.

ص:120

ص:121

می خورد و گاه گاهی برای شکستن آن از سر زانوی خود کمک می گرفت. خادمه اش فضه بالای سرش ایستاده بود. به او گفتم:

آیا از خدا نمی ترسید که برای این پیرمرد، چنین طعامی می آورید؟ چه می شد اگر آرد را می بیختید؟

فضه گفت:

ما می ترسیم مخالفتش کنیم و گنه کار شویم. از ما قول گرفته است که تا با او هستیم، آردش را غربال نکنیم.

به آن حضرت گفتم: کاش بفرمایید آردتان را غربال کنند.

علی علیه السلام گریست و گفت:

پدر و مادرم فدای کسی [یعنی رسول اللّه صلی الله علیه و آله وسلم ] باد که هرگز سه روز پی در پی خود را از نان گندم سیر نکرد تا رخت از این جهان بربست و آرد خود را هرگز غربال نفرمود.(1)

ص:122

حضرت شمعی را که روشن بود، خاموش کرد و شمع دیگری را برافروخت. آنان از این کار در شگفت شدند و عرض کردند:

یا امیرالمؤمنین! چرا چنین کردید؟

حضرت فرمود:

آن شمع از بیت المال بود که با فروغ آن، کارهای مربوط به مسلمانان را انجام می دهم، ولی این شمع از آن خودم است. چون کار شما خصوصی بود، نخواستم از شمع بیت المال برای کار خصوصی استفاده کرده باشم!

ص:123

زن گفت:

خدا از تو خشنود شود و میان من و علی بن ابی طالب حُکم کند!

حضرت فرمود:

یا تو نان بپز و من از بچه ها نگهداری می کنم یا من نان می پزم و تو به بچه ها برس.

زن، نان پختن را برگزید و به آن مشغول شد. امیر مؤمنان علی علیه السلام نیز مشغول پختن گوشت شد و آن را به همراه خرما در دهان تک تک بچه ها می گذاشت و می فرمود:

فرزندم! علی بن ابی طالب را حلال کن.

هنگامی که خمیر آماده شد، با اشاره ی آن زن، تنور را روشن کرد. آتش تنور به سوی صورت مبارک آن بزرگوار شعله ور شد. آن حضرت فرمود:

علی! بچش (حرارت آتش را)؛ این، کیفر کسی است که بی پناهان و یتیمان را فراموش کند.

زنی از همسایگان که علی علیه السلام را می شناخت، به صاحب خانه گفت:

وای بر تو چه می کنی؟ این آقا، امیر مؤمنان علی علیه السلام است.

آن زن سرآسیمه فریاد زد:

من از شما شرمنده ام ای امیر مؤمنان که شما را نشناختم.

حضرت فرمود:

من از تو شرمنده ام که در حق تو و فرزندانت کوتاهی کردم.(1)

ص:124

ص:125

کشته گشتن و پیروز شدن، زنده بودن».(1)

به دنبال این سخنان عده ای از سپاه حضرت به همراه مالک اشتر و اشعث بن قیس بر سپاه شام تاختند و آنان را تار و مار کردند و فرات را گرفتند. گروهی از حضرت خواستند با دشمن مقابله به مثل کند، اما آن بزرگوار نپذیرفت و فرمود: مانع آنان (از برداشتن آب) نشوید، خداوند به علت ستمگری آنها، شما را پیروز گردانیده است.(2)

ص:126

گستاخی خود شکستی.

این موضوع برای طایفه ی «یمانیه» گران آمد و سخت ناراحت و خشمگین شدند. «طارق بن عبداللّه» به نمایندگی از آنان نزد حضرت علی علیه السلام آمد و گفت:

گمان نمی کردم که شما میان افراد، فرق نگذاری و بر شخصیتی برازنده و زبردست مانند «نجاشی» نیز حدّ جاری کنی و در نتیجه، دل های ما را جریحه دار سازی...

امام علی علیه السلام فرمود:

اجرای فرمان خدا سخت و دشوار است، جز برای آنان که تسلیم فرمان خدا هستند.

سپس فرمود:

آیا نجاشی کسی غیر از یک تن از مسلمانان است؟ او حرمت و حدود اسلام را نادیده گرفت، ما نیز حد الهی را بر او جاری کردیم که کفاره ی گناهان اوست. خداوند نیز می فرماید

وَلا یَجْرِمَنَّکُمْ شَنانُ قَوْمٍ عَلَی أَلاّ تَعْدِلُوا اعْدِلُوا هُوَ أَقرَبُ لِلتَّقْوی.(1)

دشمنی با قومی، نباید مایه ی بی عدالتی شما شود. عدالت را رعایت کنید؛ زیرا به پرهیزگاری نزدیک تر است.

عبدالله نتوانست در برابر قاطعیت علی علیه السلام چیزی بگوید. از نزد علی علیه السلام بیرون رفت. او به همراه نجاشی شبانه از کوفه گریختند و در شام به معاویه پیوستند.(2)

ص:127

ص:128

ص:129

ص:130

نخست وزیر؟ حالت برادری خاصی برقرار بود و هیچ چیز از طرف آقای رجایی به زور اِعمال نمی شد. حتی می توان گفت که او بیشتر شنونده بود تا گوینده. بدون تکلف و حالت بسیار صمیمانه ای، جلسه ی هیأت دولت را اداره می کرد. به گونه ای که هر وزیری، آن چه را می خواست، می گفت و آقای رجایی با صبر و حوصله جواب می داد.(1)

ص:131

شلوار حاضر شد و من آن را پوشیدم و به اتاق آقا مهدی رفتم. خوشبختانه آقا مهدی همان شلوار دیروزی را پوشیده بود. هی می خواستم نظر آقا مهدی را به شلوارم جلب کنم، ولی او سرش را پایین انداخته بود و مشغول نوشتن چیزی بود. گفتم: آقا مهدی! شلوار بسیجی ها کهنه شده، دستور بده شلوار نو بدهند. گفت: همین ها کافی است، شلوار نو نداریم. به بچه ها بگو با همین شلوارها بسازند! هرچه تلاش کردم آقا مهدی به شلوار من نگاه کند که من هم شلوار وصله دار پوشیده ام، او حتی با گوشه ی چشم هم نگاه نکرد و آرزوی آن در دلم ماند.

آقا مهدی با همان شلوار رفت و در عملیات شهید شد و به سعادت واقعی دست پیدا کرد، ولی من بیچاره ماندم. هنوز هم آن شلوار را به یادگار آن دوران نگه داشتم.(1)

ص:132

9 _ ایجاد امنیت در جامعه

10 _ تلاش برای احیا و حفظ ارزش ها

11 _ مقابله با فقر و تنگدستی

12 _ فقرزدایی نه فقیرزدایی

13 _ مبارزه با تبعیض و فساد

14 _ دامن نزدن به اختلاف ها

15 _ اتحاد و هم دلی با دیگر مسؤولان و با دیگر قوا

16 _ تشنه ی خدمت نه تشنه ی قدرت

17 _ شجاعت، صلابت و عدالت

18 _ پرهیز از ملاحظه کاری در مسؤولیت ها

19 _ تلاش برای رفاه مردم

20 _ صداقت داشتن با مردم

21 _ نقدپذیری

22 _ ارشاد مردم در مواقع حساس

23 _ خداباوری و توکل بر خدا

24 _ حفظ آرامش هنگام بروز مشکلات

25 _ ناراحت نشدن هنگام برکنار شدن از مسؤولیت

26 _ بهره نگرفتن از امکانات دولتی برای امور شخصی

27 _ تلاش برای گسترش حاکمیت اسلام

28 _ تلاش برای ایجاد عدالت در جامعه

ص:133

ص:134

باید در پرورش و کادرسازی تهیه کنندگان و برنامه سازان ارزشی کوشید تا به تدریج، افرادی که با تعهد، اخلاق و معنویت بیگانه اند، از فضای حساس و تأثیرگذار امور هنری و سینمایی کنار گذاشته شوند.

دانشکده ی صدا و سیما جایگاه خوبی برای رسیدن به این هدف است. این دانشکده در پرورش نیروی انسانی باید اصل گزینش و تحقیق را سرلوحه ی کار خود قرار دهد تا در درازمدت شاهد حضور نیروهایی متعهد و ارزشی در سازمان باشیم.

ص:135

نیست، نقد کنیم؛ زیرا برنامه های صدا و سیما در مقایسه با دیگر مراکز دست اندرکار موسیقی، تئاتر و سینما به مراتب متنوع تر و سالم تر است.

با این حال، از نقد رسانه نباید غافل ماند.

باید توجه داشت این سخن که «اگر ما این فیلم یا برنامه را پخش نکنیم، مردم به سراغ بدتر از این ها می روند»، جواز نمایش هرگونه برنامه و سریالی نخواهد بود. پخش برنامه هایی که میلیون ها مخاطب، آن را می بینند یا می شنوند، با این عذر و بهانه ی واهی هم خوانی و مناسبت ندارد.

هرچند هدف این پژوهش، نگاه کلان و کلی به معیارها در رسانه است، ولی شایسته است به مواردی از برنامه هایی اشاره شود که شاخصه ی اسوه در آن ها رعایت نشده است:

الف _ چندین سال است که شبکه ی یک سیما در ماه مبارک رمضان _ ماه عبودیت و معنویت _ به پخش سریال عربی دست می یازد. گفتنی است وضع مستهجن زنان بازیگر این فیلم و حرکات زننده ی آنان به گونه ای است که پخش آن در شب های قدر متوقف می شود. هرچند جای قدردانی است که رسانه برای رعایت معنویت شب قدر به چنین کاری دست می زند ولی این پرسش هم چنان باقی است که چرا باید برنامه ای پخش شود که پخش آن بی احترامی به شب قدر باشد. اگر چنین است، این برنامه در زمان های دیگر نیز نباید پخش گردد.

شاید در پاسخ بگویند هزینه ی خرید فیلم و سریال خارجی از تولید داخلی به مراتب کمتر است، ولی آیا واقعا این سخن، پاسخ قانع کننده ای به دغدغه ی مردم خواهد بود؟

ب _ گسترش برنامه های طنز و سرگرمی

ص:136

ج _ تجمل گرایی در برنامه ها

روند کنونی فیلم ها و سریال های داخلی از توجه افراطی به صحنه آرایی خانه ها، لباس ها، شغل مردان و زنان و... حکایت می کند. اگر داستان و فیلم نامه ای قوی از ساختار نیرومندی برخوردار بوده و در دستان کارگردانی موفق باشد، جذابیت می آفریند که چنین جذابیتی را جذابیت حقیقی و واقعی می توان شمرد. در مقابل، دکور زیبا، استفاده از لباس های رنگارنگ، القای داشتن شغل اداری و بدون زحمت و دردسر و... را باید جذابیت کاذب نامید.

اینک تجمل گرایی به گونه ای رو به گسترش است که دیگر در فیلم ها، کشاروز، کاسب، تاجر، مأمور شهرداری، شغل های خدماتی و معلم دبستان نمایش داده نمی شود یا کم تر است. گویی همه ی مردم ایران، مدیر مؤسسه، مدیر کارخانه، مهندس شرکت، پزشک و استاد دانشگاه و... هستند. در این میان، جوانان با الگوگیری از همین برنامه ها، در پی شغل های بی دردسر می گردند و منتظر آن هستند که کاری پردرآمد و کم زحمت داشته باشند. این پرسش مطرح است که آیا رسانه در این الگودهی بی تأثیر است.

د _ استفاده ی ابزاری از زن

امروزه رسالت زن در ساخت و پرداخت برنامه ها چنان مورد توجه نیست، بلکه آن چه در گزینش یک بازیگر زن اهمیت دارد، جلوه های ظاهری اوست. از جمله معیارهای گزینش بازیگر، زیبایی چهره و صدای اوست که همین نماد و نمود او بر همه چیز غلبه دارد. اگر چنین زنی یافت شد، او هنرمند خوبی است و باید از او تجلیل کرد!

ص:137

اینک روند استفاده ی ابزاری از زن، در سینمای ایران در مسیر نگران کننده ای پیش می رود. چاپ عکس و پوستر زنان بازیگر در مطبوعات سینمایی و درون جلد آدامس های ایرانی نمونه ای از این ابتذال فرهنگی است.

بنابراین، رسانه باید با رعایت معیارهای ارزشی و اسلامی در گزینش زنان بازیگر، راه را بر استفاده ی ابزاری از زن ببندد.

ص:138

ص:139

گفتنی است مقدار این برنامه _ هفته ای یک بار _ بسیار کم است. پس باید به چنین برنامه هایی ارج بیشتری نهاده شود و بر مدت زمانی آن ها افزوده گردد. امیدواریم شاهد حضور افراد ذیل در برنامه «دیدار با فرزانگان» باشیم:

1 _ آیت اللّه العظمی بهجت

2 _ آیت اللّه العظمی زنجانی

3 _ آیت اللّه العظمی میرزا جواد تبریزی

4 _ آیت اللّه العظمی وحید خراسانی

5 _ آیت اللّه العظمی فاضل لنکرانی

6 _ آیت اللّه العظمی نوری همدانی

7 _ آیت اللّه العظمی مکارم شیرازی

8 _ آیت اللّه العظمی سیستانی

9 _ آیت اللّه جوادی آملی

10 _ آیت اللّه مصباح یزدی

11 _ آیت اللّه محمدهادی معرفت

12 _ آیت اللّه مظاهری

13 _ آیت اللّه مهدوی کنی

14 _ آیت اللّه سیدابوالحسن مولانا (از علمای تبریز)

15 _ آیت اللّه نجومی (از علمای کرمانشاه خطاط معروف)

16 _ آیت اللّه شیخ علی پناه اشتهاردی

17 _ آیت اللّه مشکینی

18 _ حجه الاسلام و المسلمین فاطمی نیا

19 _ حجت الاسلام و المسلمین عبدالمجید باقری بنابی

ص:140

ص:141

2 _ جوان نمونه چه ویژگی هایی دارد؟

3 _ بی کاری و بی عاری چه زیان هایی دارد؟

4 _ آیا شما متأهل هستید؟ [خیر] چرا؟

5 _ روزانه چند ساعت کار مفید انجام می دهید؟

6 _ یک جوان موفق باید روزانه چند ساعت کار مفید انجام دهد؟

7 _ تفریح سالم یعنی چه؟

8 _ بهترین ورزش کار از نظر شما کیست؟

9 _ ورزش کار نمونه چه ویژگی هایی دارد؟

10 _ ازدواج ایده آل چه شرایطی دارد؟

11 _ انتظار شما از پدران و مادران چیست؟

12 _ آیا به شهیدان اندیشیده اید؟

13 _ ارزش یعنی چه؟

14 _ چرا باید به ارزش ها پای بند بود؟

ص:142

الف _ رسانه ی نمونه چه رسانه ای است؟

ب _ ارزش فدای تنوع یا تنوّع در خد مت ارزش؟!

ج _ نظر اسلام درباره ی سرگرمی و طنز و حدود آن.

2 _ راه های مبارزه با اباحه گری و نقش رسانه در آن؛ گفت وگو با آیت اللّه شاهرودی.

3 _ معیارهای فیلم ارزشی و موفق؛ میزگرد با حضور کارگردانان برتر سینما و چندتن از اندیشمندان اسلامی.

ص:143

ص:144

11. جوانی امام علی علیه السلام ؛ جویباری، محمود، قم، نبوغ، چ 2، 1379.

12. داستان دوستان؛ محمدی اشتهاردی، محمد، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چ 3، 1370.

13. سفینه البحار؛ قمی، شیخ عباس، اسوه، چ 1، بی جا، 1414 ه .ق.

14. سیره ی صحیح پیامبر بزرگ اسلام صلی الله علیه و آله وسلم ؛ عاملی، علامه جعفر مرتضی، برگردان: حسین تاج آبادی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چ 1، 1371.

15. شرح ابن ابی الحدید؛ ابن ابی الحدید، قم، کتاب خانه ی آیت الله مرعشی رحمه الله؛ 1404 ه .ق.

16. شهید رجایی، اسوه ی صبر و استقامت؛ هیئت تحریریه واحد فرهنگی بنیاد شهید، تهران، 1362.

17. صحیفه ی نور؛ خمینی، سیدروح الله، برنامه ی نرم افزاری صحیفه ی نور، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

18. علل الشرایع؛ شیخ صدوق، قم، مکتبه الداوری، بی تا.

19. الغارات؛ ثقفی، ابن هلال، برگردان: عبدالمحمد آیتی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چ 1.

20. فارسی سال دوم راهنمایی؛ تهران، شرکت چاپ و نشر ایران، چ 6، 1379.

21. فرازهایی از تاریخ پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله وسلم ؛ سبحانی، جعفر، تهران، دفتر نشر و فرهنگ اسلامی، چ 1، 1371.

22. فرهنگ برهنگی و برهنگی فرهنگی؛ حداد عادل، غلام علی، تهران، سروش، چ 5، 1372.

23. فرهنگ علوم اجتماعی؛ گولد، جولیس و کولب، ویلیام؛ تهران، مازیار، چ 1،

ص:145

1376.

24. فرهنگ معین؛ معین، محمد، تهران، امیرکبیر، چ 9، 1375.

25. الکافی؛ الکلینی، محمدبن یعقوب، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چ 5، 1363.

26. مفردات الفاظ القرآن؛ راغب اصفهانی، دارالکتب العربی، بی جا، بی تا.

27. مبانی هنری قصه های قرآن؛ حسینی، سیدابوالقاسم، قم، دارالثقلین، چ 2، 1378.

28. مجموعه ی آثار؛ مطهری، مرتضی، تهران، انتشارات صدرا، چ 3، 1372.

29. المناقب؛ ابن شهرآشوب مازندرانی، قم، انتشارات علامه، 1379 ه .ق.

30. نفوذ و استحاله؛ معاونت سیاسی نمایندگی ولی فقیه در قرارگاه ثارالله تهران، تهران، 1378.

31. نور 2؛ سخت افزار رایانه ای، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، قم.

32. نهج الحق و کشف الصدق؛ علامه حلی، قم، هجرة، چ 1، 1407 ه .ق.